10 najważniejszych zabytków Egiptu – co warto zobaczyć

Piramidy w Gizie

Trzem głównym piramidom powstałym mniej więcej 4,5 tys. lat temu – największej Cheopsa, drugiej co do wielkości Chefrena, oraz znacznie mniejszej Mykerinosa – towarzyszy szereg mniejszych, które były przeznaczone na grobowce kolejnych władców i możnych świata starożytnego Egiptu.

Piramida Cheopsa, największa, jaką zbudowano w całym kraju, to jedyny zabytek z listy siedmiu cudów świata starożytnego, który przetrwał do dzisiejszych czasów. Jej boki mają u podstawy przeszło 230 metrów długości, a jej wysokość to niecałe 139 metrów. Wysokość piramidy (oryginalnie mierzyła blisko 147 m) zmniejszyła się na skutek erozji a przede wszystkim przez to, że utraciła kamień wieńczący szczyt, tzw. piramidon. Według obliczeń zbudowano ją z ok. 2,3 mln wapiennych bloków, ważących od 2 do 15 ton każdy. Do budowy sklepienia komory, w której złożono zwłoki władcy, użyto też znacznie cięższych, bo ważących przeszło 25 ton bloków z granitu.

Wielki Sfinks

Monolityczny posąg Sfinksa znajduje się na terenie kompleksu piramid w Gizie i usytuowany jest zaraz obok piramidy Chefrena. Posąg o długości 72 i wysokości 20 metrów wyrzeźbiony jest w litej skale i przedstawia leżącego lwa z głową człowieka owiniętą nemes - charakterystyczną chustą, noszoną przez starożytnych Egipcjan. Sfinks został wykonany najprawdopodobniej ok. 2550 r. p.n.e. z rozkazu faraona Chefrena. Przypuszcza się więc, że głowa posągu przedstawia właśnie tego władcę.

Ze względu na swoje położenie na skraju pustyni Sfinks wielokrotnie zasypywany był piaskiem. Kroniki mówią, że odkopywano go już za czasów panowania faraona Totmesa IV, który rządził Egiptem na przełomie XIV i XV stulecia p.n.e. W czasach współczesnych prace i wykopaliska przy pomniku przeprowadzano w latach 1815, 1863, 1925, a ostatnie zakończyły się w 1998 r.

Na temat wieku i pochodzenia Sfinksa krąży wiele paranaukowych opinii. Część z nich mówi, że jest on znacznie starszy, i pochodzić miałby sprzed ok. 12 tys. lat, czyli z okresu poprzedzającego wielki potop, który miał nawiedzić świat właśnie w tym okresie. Inne z tych teorii, których zwolennicy wskazują m.in. na nienaturalnie małą twarz w stosunku do ogólnych gabarytów posągu, zakładają, że rzeźba pierwotnie przedstawiała lwa, albo szakala, głowę zaś przerobiono dopiero w późniejszym okresie.

Piramidy w Sakkarze

Sakkara, znajdująca się ok. 30 km na południe od centrum dzisiejszego Kairu, była niegdyś nekropolią Memfis, starożytnej egipskiej stolicy. Przez wiele wieków chowano tu władców, kapłanów i innych najważniejszych dostojników państwowych, zresztą sama nazwa wywodzi się od Sokar, staroegipskiego bóstwa, które przyjmowało zmarłych władców i przenosiło ich w niebiosa (co ciekawe, bóstwo było też patronem tragarzy).

Najsłynniejszą budowlą pozostałą po starożytnej nekropolii jest Schodkowa Piramida Dżesera, zbudowana przez Imhotepa, architekta i lekarza, który był jednocześnie wezyrem (najwyższym urzędnikiem) na dworze władcy Dżesera. Powstała ok. 2650 p.n.e. piramida jest najstarsza w całym Egipcie i uważana jest za najdawniejszy przykład budowli wzniesionej wyłącznie z ociosanego kamienia. W odróżnieniu od piramid w Gizie, tutejsza posiada sześć wyraźnych stopni, stąd też jej nazwa – piramida schodkowa. Więcej o Sakkarze – fascynującej nekropolii faraonów przeczytacie na naszym blogu.

Luksor i Świątynia Amona w Karnaku

Dzisiejszy Luksor, położony nad Nilem w środkowym Egipcie, rozkwitł w miejscu starożytnych Teb, jednego z najważniejszych miast w historii tego kraju. Historycy szacują, że dwukrotnie w swoich dziejach było to największe miasto świata – pierwszy raz ok. roku 1980 p.n.e., kiedy wyprzedziło miasto Ur, stolicę dawnej Mezopotamii, a ponownie ok. 1400 lat p.n.e. kiedy przerosło Memfis, dawną stolicę Egiptu.

Niemal w samym centrum miasta, nad brzegiem Nilu, mieści się Świątynia Luksorska, często nazywana również Świątynią Narodzin Amona. Najważniejszym zabytkiem Luksoru jest jednak kompleks w Karnaku (obydwa zabytki są połączone długą na 3 km Aleją Sfinksów), gdzie znajduje się zespół świątyń poświęconych tebańskim bogom. Największą, a zarazem najważniejszą z nich jest ta poświęcona Amonowi. Jej budowę rozpoczął już Amenhotep III, po którym jego dzieło kontynuowali następni władcy, a ostateczny kształt świątyni nadano za czasów Ramzesa II. Największe wrażenie robi ogrom sali hypostylowej – jej wymiary to 102 na 53 m – a jej dach podpierały niegdyś 134 kolumny, z których najwyższe mają 23 m wysokości.

Dolina Królów

Podobnie jak starożytne Teby dzieliły się kiedyś na dwie części – Świat Żywych, po wschodniej stronie Nilu, i Świat Umarłych, leżący na drugim jego brzegu, taki i obecnie Luksor składa się z dwóch odrębnych części położonych na lewym i prawym brzegu Nilu. Dolina Królów, miejsce pochówku egipskich faraonów w okresie od XVIII do XX dynastii, mieści się właśnie po lewej stronie rzeki.

Podczas licznych prac archeologicznych, naukowcom udało się tam odkryć 65 grobowców władców. W większości przypadków udało się ustalić, kto w nich spoczywał, w części jednak było to niemożliwe. Najważniejsze z ustalonych grobowców należały do: Tutanchamona, Setiego I, Amenhotepa I, Ramzesa I, Ramzesa IV, Ramzesa V i Ramzesa VI oraz Merenptaha.

Niedaleko Doliny Królów znajduje się też Dolina Królowych, gdzie chowano małżonki faraonów. Po drodze do Doliny Królów warto też zobaczyć Kolosy Memnona – dwa potężne posągi przedstawiające faraona Amenhotepa III o wysokości blisko 16 metrów, które są prawdopodobnie jedyną pozostałością po świątyni grobowej tego faraona – oraz Ramesseum, ruiny kompleksu świątynnego wybudowanego przez faraona Ramzesa II.

Świątynia Hatszepsut

Jedyna jak dotąd odkryta świątynia grobowa kobiety-faraona należy do Hatszepsut i znajduje się na lewym brzegu Nilu, w dolinie Deir el-Bahari. Położony u podnóża najwyższej w okolicy góry kompleks świątynny składa się z trzech tarasów, wykutych w większości w skale i połączonych ze sobą rampami. Do najniższego tarasu wiodła niegdyś aleja, przy której znajdowały się posągi przedstawiające sfinksy oraz liczne obeliski. Na tarasie środkowym znajdują się kaplice poświęcone Hator, egipskiej bogini nieba oraz Anubisa, bóstwa o głowie szakala, związanego z mumifikacją i życiem pozagrobowym. Na ostatnim z tarasów znajduje się dziedziniec z wejściami do Komór Odrodzenia Hatszepsut i jej ojca, Totmesa I.

Hatszepsut objęła tron po śmierci swego męża Totmesa II. Co ciekawe, będąc kobietą, nosiła męski tytuł królewski.  Po koronacji przedstawiano i opisywano ją jako o mężczyznę, sprawowała bowiem władzę przynależną mężczyznom.

Świątynia grobowa Hatszepsut w Deir el-Bahari nie była jednak miejscem spoczynku władczyni, miała jedynie na celu zapewnić jej życie wieczne po śmierci. W 2007 roku prof. Zahi Hawass, przewodniczący egipskiej Najwyższej Rady Starożytności, ogłosił, że spoczęła ona w jednym z grobowców w Dolinie Królów, który został odkryty już w 1903 roku.

Asuan, File i Elefantyna

Asuan to najważniejsze miasto południowego Egiptu. Sama miejscowość nie jest może najciekawsza, ale w jej obrębie administracyjnym znajdują się dwie wyspy na Nilu, które odegrały znaczącą rolę w dziejach Egiptu – File i Elefantyna.

Starożytni Egipcjanie wierzyli, że File była pierwszym skrawkiem lądu, jaki wyłonił się z wód Chaosu. Z tego względu przez długie stulecia znajdował się tu ważny ośrodek kultu Izydy, egipskiej bogini płodności i opiekunki rodzin (tutejsza świątynia była jednym z ostatnich funkcjonujących miejsc, gdzie kultywowano egipskie wierzenia – zamknięto ją dopiero w połowie VI wieku, w okresie panowania cesarza Justyniana). Miejsce oryginalnej świątyni zostało znacznie zniszczone po wybudowaniu Tamy Asuańskiej – wyspa przez blisko 9 miesięcy w roku jest zatopiona. Z tego względu, dzięki staraniom UNESCO, samą świątynię przeniesiono między 1970 a 1980 rokiem na sąsiednią, wyżej położoną wyspę Agilkia.

Na Elefantynie od najdawniejszych czasów mieściła się z kolei świątynia Chnuma, jednego z bogów Górnego Egiptu, który kontrolował przepływ wody w Nilu (Asuan znajduje się niedaleko pierwszej katarakty). Podczas prac archeologicznych prowadzonych na wyspie znaleziono m.in. zmumifikowanego barana (Chnum przedstawiany był jako człowiek o baraniej głowie). Na Elefantynie znajduje się też bardzo ciekawy nilometr, przyrząd mierzący poziom wody w rzece.

Świątynie w Abu Simbel

Leżące na samym południu Egiptu świątynie w Abu Simbel zostały zbudowane w XIII wieku p.n.e., za czasów panowania jednego z najwybitniejszych władców Egiptu – faraona Ramzesa II. Po latach swojej świetności świat zapomniał o nich na długo. Na nowo odkrył je dopiero w 1813 roku szwajcarski podróżnik Johann Burckhardt. Jednak tak naprawdę o świątyniach zrobiło się głośno, kiedy w latach 60. ubiegłego wieku, zagroziło im zalanie z powodu powstającej na Nilu Tamy Asuańskiej. Jak obliczono, wody powstałego dzięki tej konstrukcji Jeziora Nasera miały bezpowrotnie zatopić te cenne zabytki. Postanowiono wówczas, że cały kompleks zostanie przeniesiony wyżej. Prace, sfinansowane przez UNESCO, trwały pomiędzy 1964 a 1968 rokiem, a kierował nimi polski archeolog prof. Kazimierz Michałowski.

Kompleks świątyń składa się z dwóch części – Wielkiej Świątyni Ramzesa II oraz Świątyni Nefertari, nazywanej też Małą Świątynią. Wielka Świątynia została dedykowana bogom słońca Amonowi-Re i Re-Horachte oraz bogu rzemiosła i sztuki – Ptahowi. Wejścia do świątyni strzegą cztery olbrzymie, 20-metrowe posągi faraona Ramzesa II, a między jego nogami znajdują się inne mniejsze, przedstawiające królewską rodzinę. Całość została wykuta w litej skale, wnętrze świątyni, w którym przedstawione są wizerunki bóstw, sięga 56 metrów w głąb. Sąsiednia Świątynia Nefertari poświęcona jest Hathor, egipskiej bogini miłości i piękna oraz królowej Nefertari, ukochanej żony faraona Ramzesa II.

Klasztor Św. Katarzyny

Klasztor położony w górach półwyspu Synaj jest jednym z najważniejszych miejsc dla chrześcijaństwa. Wzniesiono go bowiem w miejscu, gdzie według judeochrześcijańskiej tradycji, pasącemu owce u podnóża góry Synaj (Horeb) Mojżeszowi w gorejącym krzewie ukazał się anioł, oznajmiając mu, że Bóg zamierza wyprowadzić swój lud z niewoli egipskiej. Zgodnie z tradycją na Górze Synaj, Bóg przekazał też Mojżeszowi Dekalog.

Pierwsza kaplica w tym miejscu została zbudowana w 337 r., w czasach św. Heleny, matki bizantyjskiego cesarza Konstantyna Wielkiego, który w 313 r. wprowadził wolność wyznania na terenie Cesarstwa, legalizując tym samym chrześcijaństwo. Zabudowania klasztorne wraz z bazyliką Przemienienia Pańskiego powstały ok. 530 r., w okresie panowania cesarza Justyniana I. W kolejnych wiekach całość otoczono zachowanymi do dziś zbrojnymi murami.

Meczet i Uniwersytet Al Azhar

Al Azhar to najważniejsza uczelnia teologiczna w świecie islamu sunnickiego, dominującego odłamu religii zapoczątkowanej przez proroka Mahometa. Budowę meczetu rozpoczęto w 970 roku z rozkazu fatymidzkiego kalifa Al-Mu’izziego, który opanował znaczne tereny Egiptu i w 973 roku przeniósł stolicę do założonego niewiele wcześniej Kairu. Niedługo po ukończeniu meczetu (kwiecień 972 r.) założono przy nim madrasę, religijną szkołę muzułmańską. Z czasem zaczęły przy niej powstawać inne fakultety – prawa, logiki i filozofii. W 1952 r., po obaleniu monarchii i przekształceniu Egiptu w republikę, uczelnię wyodrębniono z meczetu i nadano jej rangę uniwersytetu państwowego. Obecnie nauki pobiera tam kilka tysięcy studentów, którzy mają do dyspozycji najróżniejsze wydziały. Niemniej, uczelnia zachowała swój religijny charakter – wydawane tutaj fatwy (opinie uczonych teologów, dotyczące spornych kwestii z pogranicza prawa i religii) obowiązują muzułmanów obrządku sunnickiego na całym świecie.