Sakkara – fascynująca nekropolia faraonów

Historia Sakkary. Oto starożytna nekropolia i kolebka architektury piramid

Sakkara to miejsce, gdzie narodziła się idea budowania na wieczność. Przez ponad trzy tysiące lat ta rozległa nekropolia służyła jako główne miejsce pochówku dla Memphis – pierwszej stolicy zjednoczonego Egiptu. Od około 3100 roku p.n.e. do czasów rzymskich chowali tu swoich władców, dostojników i szlachtę, tworząc jedno z największych starożytnych „miast umarłych” na świecie.

Około 2670 roku p.n.e. architekt Imhotep zaprojektował dla faraona Dżesera pierwszą piramidę w Egipcie – rewolucyjną kamienną konstrukcję, która zastąpiła dotychczasowe budowle z suszonej gliny i słomy.

Sakkara rozciąga się na obszarze 16 kilometrów kwadratowych i zawiera pozostałości po 16 piramidach, setki grobowców szlacheckich i dostojników państwowych zwanych mastabami oraz unikalne obiekty jak Serapeum – podziemne katakumby z grobami świętych byków. To właśnie tutaj zachowały się jedne z najstarszych znanych tekstów religijnych ludzkości, a starożytni rzemieślnicy rozwijali techniki, które wpłynęły na architekturę w innych regionach starożytnego świata.

Innowacje architektoniczne i artystyczne powstałe w Sakkarze można odnaleźć w późniejszych budowlach od Mezopotamii po Grecję. Do dziś archeolodzy odkrywają tu nowe zabytki – w samym 2024 roku znaleziono grobowiec księcia Waserif Re oraz najstarszy znany grobowiec dentysty w historii.

Muzeum Imhotepa – idealne wprowadzenie do zwiedzania Sakkary

Przed rozpoczęciem zwiedzania nekropolii warto odwiedzić Muzeum Imhotepa – małą, ale niezwykle wartościową placówkę, która doskonale wprowadza w historię i znaczenie Sakkary. Muzeum zostało nazwane na cześć legendarnego architekta Imhotepa, twórcy pierwszej piramidy świata.

W muzeum można zobaczyć artefakty odkryte bezpośrednio w Sakkarze, w tym mumie, biżuterię, narzędzia i przedmioty codziennego użytku sprzed tysięcy lat. Szczególnie fascynujące są modele rekonstrukcyjne pokazujące, jak wyglądała Sakkara w czasach swojej świetności. Ekspozycja obejmuje również kopie najpiękniejszych reliefów z mastab, które można porównać z oryginałami podczas późniejszego zwiedzania.

Mastaby – grobowce, które stały się wzorem dla piramid

Mastaby to prostokątne grobowce z płaskim dachem i pochyłymi ścianami, które przez tysiące lat służyły egipskiej szlachcie jako „domy wieczności". Nazwa „mastaba” pochodzi z arabskiego i oznacza „ławkę”, co dobrze oddaje ich charakterystyczny kształt. Te imponujące struktury składały się z nadziemnej części widocznej na powierzchni oraz podziemnej komory pogrzebowej połączonej szybem.

Mastaby były używane zarówno przez faraonów (w najwcześniejszych dynastiach), jak i przez wysokich urzędników przez cały okres Starego Państwa. W Sakkarze znajdują się setki mastab różnej wielkości i złożoności – od prostych jednokomorowych grobowców po wielopomieszczeniowe kompleksy z dziedzińcami i kapliczkami ofiarnymi. Wnętrza najważniejszych mastab zdobią jedne z najpiękniejszych reliefów starożytnego Egiptu, przedstawiające sceny z życia codziennego, rytuały religijne i przygotowania do życia pozagrobowego.

Mastaby Sakkary są wyjątkowe ze względu na doskonały stan zachowania reliefów w oryginalnych kolorach oraz różnorodność tematyczną przedstawień – od scen polowań po szczegółowe przedstawienia warsztatów rzemieślniczych.

Mastaba Ti – arcydzieło sztuki reliefowej

Grobowiec wysokiego urzędnika Ti z V dynastii (około 2450 r. p.n.e.) zawiera jedne z najpiękniejszych reliefów starożytnego Egiptu i jest obowiązkowym punktem każdej wizyty w Sakkarze. Główną atrakcją jest serdab – mała komora z otworami w ścianie, przez które można zobaczyć statuę Ti patrzącą wprost na odwiedzających (oryginał znajduje się w Muzeum Egipskim w Kairze, ale kopia i tak robi niesamowite wrażenie).

Na ścianach widoczne są sceny polowań na ptaki w trzcinowiskach delty Nilu z dialogami w hieroglifach jak „Pośpiesz się, nadchodzi pasterz!” czy „Nie rób takiego hałasu!”. Szczególnie fascynujące są sceny rzemieślników przy pracy – stolarzy, garncarzy, kowali topiących złoto w piecach oraz targowiska, gdzie jeden kupiec oferuje dwa dzbany oleju w zamian za sandały. Reliefy przedstawiają również 36 kobiet niosących dary z różnych posiadłości Ti – każda z podpisem nazwy majątku.

Mastaba Mereruki – wizjoner z 33 pokojami

Grobowiec wezyra Mereruki, jednego z najważniejszych urzędników VI dynastii, składa się z 33 pomieszczeń i jest największą mastabą w Sakkarze. To właściwie trzy groby w jednym – 21 komór dla Mereruki, 5 dla jego żony Seszeszet i 5 dla syna Meryteti.

Reliefy przedstawiają Mereruki w różnych rolach – jako dostojnika, ojca rodziny i kapłana, ze scenami inspekcji zwierząt hodowlanych, budowy łodzi oraz procesji noszonych w lektyce z dwoma karłami prowadzącymi psy.

Szczególną atrakcją jest fałszywa brama z wystającą z niej naturalnej wielkości statuą Mereruki, jakby wychodził naprzeciw odwiedzających. Na framugach wejścia widać reliefy przedstawiające Mereruki z miniaturową postacią żony u jego stóp – konwencja pokazująca jego władzę i pozycję społeczną.

Mastaba Kagemni – elegancja w kamieniu z tańczącymi dziewczętami

Grobowiec Kagemni, również wezyra z VI dynastii i sędziego pod trzema faraonami, charakteryzuje się wyjątkową elegancją reliefów przedstawiających nie tylko sceny składania ofiar i rytuały religijne, ale także unikalne sceny tańczących dziewcząt, polowań w trzcinowiskach i przeprawy bydła przez bród.

Zachowały się tu oryginalne kolory malowideł w lepszym stanie niż w większości innych mastab. W westybule można podziwiać reliefy rybaków i nośników darów, a w głównej sali z trzema filarami – sceny z podwórzem gospodarskim i udomowionym bydłem. Szczególnie intrygującą częścią są przedstawienia różnych zawodów – od rzemieślników po tańczące artystki, dające wgląd w różnorodność życia dworskiego.

Piramidy w Sakkarze

Obserwując konstrukcje mastab, architekt Imhotep wpadł na genialny pomysł: co by było, gdyby ułożyć kilka mastab jedna na drugiej, każdą kolejną mniejszą od poprzedniej? Tak narodziła się idea piramidy schodkowej – przełomowej konstrukcji, która na zawsze zmieniła oblicze architektury. Piramidy w Sakkarze reprezentują różne etapy rozwoju tej rewolucyjnej technologii budowlanej, od pierwszych eksperymentów po doskonałe formy, które można zobaczyć w Gizie.

Piramida Dżesera – unikalna piramida schodkowa i najstarsza piramida w Egipcie

Piramida Schodkowa faraona Dżesera (2670–2650 r. p.n.e.) to punkt obowiązkowy każdej wizyty w Sakkarze. Ta 62-metrowa konstrukcja składa się z sześciu „stopni” – mastab ułożonych jedna na drugiej w malejących rozmiarach. To najstarsza piramida w Egipcie i pierwsza taka monumentalna budowla w całości wykonana z kamienia, która zapoczątkowała nową erę budownictwa.

Kompleks piramidy obejmuje nie tylko samą piramidę, ale także rozległy teren ceremonialny o powierzchni 15 hektarów, otoczony murem z wapienia długości 1,6 km. Mur ma 15 bram, ale tylko jedna – południowo-wschodnia – jest prawdziwa, pozostałe to „fałszywe bramy” niepełniące funkcji realnych wrót, ale symbolizujące przejście do zaświatów. Podczas spaceru wzdłuż muru można zauważyć charakterystyczne nisze i kolumny imitujące związaną trzcinę – to najstarsze znane kolumny kamienne na świecie. Ponadto żłobkowania sufitu imitują stropy z pni palmowych.

Wnętrze piramidy to labirynt korytarzy i komór prowadzących do komory pogrzebowej 28 metrów pod ziemią. Możliwe jest wejście do środka, jednak dostęp do komory pogrzebowej jest ograniczony. Turyści mogą zwiedzić część korytarzy i zobaczyć fragmenty dekoracji, w tym słynną Błękitną Komnatę, wyłożoną 36 tysiącami niebiesko-zielonych płytek fajansowych imitujących maty trzcinowe – to jeden z najstarszych przykładów dekoracyjnej glazury na świecie. Wzdłuż korytarzy widoczne są hieroglify wyrzeźbione w kamieniu – niektóre z najstarszych napisów religijnych ludzkości.

Na terenie kompleksu warto również zobaczyć Dom Południa i Dom Północy – symboliczne budynki reprezentujące zjednoczone królestwa Egiptu oraz wielką dziedziniec Heb-Sed, gdzie odbywały się ceremonie odnowienia władzy królewskiej.

Piramida Unasa – kolebka Tekstów Piramid

Piramida faraona Unasa, ostatniego władcy V dynastii (około 2375–2345 r. p.n.e.), może nie imponuje rozmiarami – pierwotna wysokość wynosiła 43 metry, dziś zachowało się około 20 metrów – ale jej znaczenie dla egiptologii jest nieocenione. To tutaj po raz pierwszy w historii ściany komory pogrzebowej pokryto hieroglificznymi tekstami religijnymi.

Teksty Piramid znalezione w grobowcu Unasa to najstarszy znany zbiór tekstów religijnych ludzkości, składający się z 752 formuł i zaklęć mających zapewnić faraonowi bezpieczną podróż do zaświatów. Te hieroglify, pokrywające ściany podziemnych komór, stały się fundamentem późniejszej „Księgi Umarłych” i wszystkich egipskich tekstów funeralnych.

Kompleks grobowy Unasa był w starożytności wykorzystywany jako kamieniołom, co spowodowało znaczne zniszczenia. Mimo to zachowane fragmenty Tekstów Piramid stanowią bezcenne źródło wiedzy o egipskich wierzeniach religijnych i mitologii.

Piramidy VI dynastii – świadkowie upadku Starego Państwa

W Sakkarze znajduje się grupa piramid z VI dynastii, które reprezentują ostatni okres świetności budownictwa piramid w Starym Państwie. Choć znacznie mniejsze i gorzej zachowane niż wcześniejsze konstrukcje, mają ogromne znaczenie historyczne.

Piramida Tetiego (około 2345–2323 r. p.n.e.), pierwszego faraona VI dynastii, została zbudowana na wzór piramidy Dżedkare i Unasa. Jej ściany również zawierają Teksty Piramid, kontynuując tradycję zapoczątkowaną przez Unasa. Kompleks grobowy Tetiego, podobnie jak wiele innych w Sakkarze, był później wykorzystywany jako źródło kamienia budowlanego.

Piramida Pepiego I (około 2321–2287 r. p.n.e.) nosi egipską nazwę Men-nefer-Pepi, od której prawdopodobnie wywodzi się grecka nazwa Memphis. Pierwotnie wysoka na 52 metry, dziś ma zaledwie 12 metrów wysokości. Mimo znacznych zniszczeń, w piramidzie dokonano ważnych odkryć archeologicznych, w tym fragmentów Tekstów Piramid i elementów wyposażenia grobowego.

Piramida Merenre I (około 2287–2278 r. p.n.e.), znanego również jako Nemtiemzaf I, była wzorowana na piramidzie Pepiego I, ale nigdy nie została ukończona z powodu przedwczesnej śmierci młodego władcy po zaledwie dziewięciu latach panowania.

Piramida Pepiego II (około 2278–2184 r. p.n.e.) zamyka epokę budownictwa piramid Starego Państwa. Pepi II panował przez 94 lata – najdłużej w historii starożytnego Egiptu. Jego piramida wyróżnia się stosunkowo dobrym stanem zachowania konstrukcji oraz dekoracji, co czyni ją jedną z lepiej zachowanych piramid tego okresu w Sakkarze.

Te piramidy VI dynastii, choć skromniejsze od swoich poprzedniczek, dokumentują stopniowy upadek centralnej władzy faraonów i koniec wielkiej epoki budownictwa piramid, która rozpoczęła się w Sakkarze wraz z Piramidą Dżesera.

Serapeum – podziemne katakumby świętych byków

Serapeum to jeden z najbardziej tajemniczych i mrożących krew w żyłach obiektów starożytnego Egiptu. Ten podziemny kompleks, wykuty w skale wapiennej, składa się z głównej galerii długiej na 150 metrów z 24 komorami bocznymi, w których znajdowały się gigantyczne granitowe sarkofagi świętych byków Apis.

Każdy sarkofag waży od 60 do 70 ton i został wyrzeźbiony z jednego bloku granitu pochodzącego z Asuan, oddalonego o 900 kilometrów. Do dziś pozostaje zagadką, jak starożytni Egipcjanie umieścili te kolosy w podziemnych komorach – niektóre sarkofagi są większe od wejść do komór, co sugeruje, że zostały umieszczone tam podczas budowy kompleksu.

Byki Apis były uważane za żywe wcielenia boga Ptaha i po śmierci mumifikowane z najwyższymi honorami. Każdy byk żył około 20-25 lat, a jego śmierć była czasem narodowej żałoby. Serapeum funkcjonowało przez ponad 1300 lat, od XVIII dynastii do okresu ptolemejskiego.

Atmosfera w Serapeum jest niepowtarzalna – ciemne korytarze oświetlane tylko sztucznym światłem, echo kroków na kamiennej posadzce i ogromne, puste sarkofagi tworzą wrażenie, jakby weszło się do innego świata.

Najnowsze odkrycia archeologiczne Sakkary

Sakkara to jedno z najbardziej aktywnych stanowisk archeologicznych w Egipcie. Każdy rok przynosi nowe, spektakularne odkrycia, które rzucają światło na dotychczas nieznane aspekty starożytnej cywilizacji egipskiej. Te najnowsze znaleziska nie tylko poszerzają naszą wiedzę o przeszłości, ale także rewolucjonizują dotychczasowe założenia o organizacji społecznej, rozwoju medycyny i technikach budowlanych sprzed tysięcy lat.

Grobowiec księcia Waserif Re

W 2024 roku francusko–szwajcarska misja archeologiczna dokonała niezwykłego odkrycia – grobowca księcia Waserif Re z masywną granitową „fałszywą bramą” o wysokości 4,5 metra i szerokości 1,5 metra. Odkrycie to stanowi ważne uzupełnienie wiedzy o technikach architektonicznych IV dynastii.

Fałszywa brama, wykonana z różowego granitu, zawiera hieroglify opisujące tytuły księcia i jego zasługi. Waserif Re nosił tytuł „syna króla” i sprawował funkcje administracyjne w imieniu faraona. Grobowiec datowany jest na okres IV dynastii (około 2500 r. p.n.e.) i stanowi dowód na to, że nawet członkowie rodziny królewskiej byli chowani w Sakkarze. Odkrycie pokazuje też zaawansowane techniki obróbki granitu – transport i precyzyjne ustawienie tak masywnego bloku wymagało znacznej wiedzy inżynieryjnej, według wstępnych informacji archeologów.

Grobowiec nadwornego lekarza Tetinebefou

Równie fascynujące było odkrycie grobowca Tetinebefou, nadwornego lekarza sprzed 4100 lat, który nosił wyjątkowy tytuł „głównego dentysty”. To jedno z najstarszych znanych świadectw specjalizacji dentystycznej w starożytnym świecie – odkrycie, które stanowi ważny przyczynek do historii medycyny.

Grobowiec zawiera reliefy przedstawiające Tetinebefou podczas wykonywania zabiegów medycznych oraz hieroglify opisujące jego wiedzę o leczeniu zębów i dziąseł. Odkrycie to rzuca nowe światło na zaawansowany poziom medycyny w starożytnym Egipcie i dowodzi istnienia wyspecjalizowanych dziedzin medycznych już 4000 lat temu.

Nie tylko budynki. Z jakich jeszcze odkryć słynie Sakkara?

Artefakty znalezione w tej nekropolii często podważają dotychczasowe teorie o technologicznych możliwościach starożytnych Egipcjan i zmuszają do ponownego przemyślenia ich wiedzy. Oto kilka przykładów podobnych znalezisk.

Ptak z Sakkary

Jeden z najbardziej intrygujących artefaktów odkrytych w Sakkarze to drewniana figurka ptaka z około 200 roku p.n.e., znana jako „Ptak z Sakkary”. Figurka ta charakteryzuje się cechami przypominającymi konstrukcje aerodynamiczne.

Niektórzy badacze spekulują, że figurka może latać jak szybowiec, wskazując na pionowy ster ogonowy, kąt ustawienia skrzydeł i rozmieszczenie ciężaru. Teoria ta pozostaje jednak kontrowersyjna w środowisku naukowym – część egiptologów uważa podobieństwa za przypadkowe, inni spekulują o możliwej znajomości zasad lotu przez starożytnych Egipcjan.

Największe warsztaty mumifikacji

W 2023 roku odkryto w Sakkarze największe warsztaty mumifikacji starożytnego świata, datowane na okres saicki (VII–VI wiek p.n.e.). Kompleks składa się z dwóch warsztatów z kamiennymi łożami do balsamowania, naczyniami na żywice i olejki oraz kompletnym zestawem narzędzi używanych do mumifikacji.

Odkrycie to pozwoliło archeologom lepiej zrozumieć proces mumifikacji i jego ewolucję na przestrzeni wieków. W warsztatach znaleziono także pozostałości różnych substancji chemicznych używanych do konserwacji ciał, w tym rzadkie żywice importowane z odległych krajów.

Niezwykłe mumie, np. „Złota Mumia” Hekashepesa

W 2023 roku w Sakkarze odkryto najstarszą (jak dotąd) kompletną mumię pokrytą złotem w Egipcie – mumię Hekashepesa, datowaną na około 2300 lat. Mumia została znaleziona w hermetycznie zamkniętym sarkofagu na dnie 15-metrowego szybu.

Hekashepes był prawdopodobnie bogatym kupcem lub urzędnikiem, a nie członkiem rodziny królewskiej, co pokazuje, że pozłacane mumie były dostępne także dla bogatej klasy średniej. Ciało zostało zawinięte w 23 warstwy lnu i pokryte złotą maską oraz amuletami z cennych kamieni.

Sakkara zasłynęła także z innych wyjątkowych mumii, w tym mumii księdza Khuwy z V dynastii, której ciało zachowało się w doskonałym stanie dzięki unikalnej technice balsamowania z użyciem żywic cedrowych. Odkryto również mumie całych rodzin pochowanych razem w wielokomorowych grobowcach, co pozwala badaczom lepiej zrozumieć struktury społeczne starożytnego Egiptu.

Szczególnie intrygujące są mumie zwierząt – oprócz słynnych byków Apis, w Sakkarze znaleziono zmumifikowane ibisy, koty, szakale i nawet krokodyle, często pochowane z własnymi miniaturowymi sarkofagami i amuletami, co świadczy o głębokich związkach religijnych między ludźmi a światem zwierząt.

Sakkara – ciekawostki

W Sakkarze archeolodzy operują liczbami w ogromnych skalach, nawet milionach. Miliony mumii, tysiące ton granitu, setki pokoi w jednym grobowcu. Oto kilka przykładów takich ogromnych liczb.

• 40 tysięcy naczyń w jednej piramidzie. Pod Piramidą Dżesera archeolodzy odkryli prawie 40 tysięcy kamiennych naczyń wykonanych z różnych materiałów jak łupek, dioryt i kalcyt, co stanowi największą kolekcję starożytnej ceramiki znalezioną w jednym miejscu na świecie.

• 8 milionów mumii psów w katakumbach Anubisa. W podziemnych katakumbach Anubisa w Sakkarze odkryto około 8 milionów zmumifikowanych zwierząt, z czego 90% stanowiły psy, pozostałe to szakale, koty, mangusty i lisy – największa koncentracja mumii zwierząt w historii.

• Najdłuższy granitowy sarkofag świata. W Serapeum znajduje się granitowy sarkofag o długości 4 metrów, szerokości 2,3 metra i wysokości 3,3 metra, ważący około 70 ton – największy monolit granitowy użyty do pochówku w starożytności, przewieziony z Asuan oddalonego o 900 kilometrów.

• Najstarsze przedstawienia scen medycznych w sztuce. W mastabe Ti zachowały się jedne z najstarszych znanych przedstawień zabiegów medycznych w reliefach sprzed 4500 lat, w tym sceny opatrywania ran i ustawiania złamanych kości.

• Pierwsza wzmianka o piwie w historii. Na ścianach mastaby Kagemni znaleziono najstarsze znane hieroglify opisujące proces warzenia piwa z około 2300 roku p.n.e., w tym szczegółowe instrukcje dotyczące fermentacji słodu jęczmiennego.

Dlaczego warto udać się do Sakkary i zobaczyć jej skarby na własne oczy?

Sakkara to miejsce, gdzie można dosłownie dotknąć początków ludzkiej cywilizacji. To nie jest zwykła wycieczka turystyczna – to podróż w czasie do momentu, gdy gatunek ludzki ośmielił się marzyć o budowlach wiecznych jak gwiazdy.

Stojąc przed Piramidą Dżesera, widać jedną z najstarszych monumentalnych budowli z kamienia na świecie – konstrukcję, która wyznaczyła kierunek rozwoju architektury na następne tysiąclecia. Schodząc do Serapeum, można podążać śladami kapłanów sprzed 3000 lat, którzy nieśli mumie świętych byków do ich wiecznego odpoczynku. Oglądając reliefy w mastabach, widać życie codzienne ludzi, którzy żyli, gdy piramidy Gizy były jeszcze tylko marzeniem.

Sakkara oferuje coś, czego nie można znaleźć w żadnym muzeum czy książce – autentyczne doświadczenie starożytności w miejscu, gdzie opowieść o przeszłości to wciąż otwarty rozdział. Każdy rok przynosi tu nowe odkrycia, które zmieniają nasze rozumienie przeszłości.

Dla każdego, kto fascynuje się historią, archeologią czy po prostu lubi niezwykłe miejsca, Sakkara to doświadczenie życia. To szansa, by poznać korzenie naszej cywilizacji i zrozumieć, skąd pochodzi ludzka ambicja tworzenia rzeczy wiecznych.

Niezwykłe zabytki Sakkary i inne atrakcje Egiptu odkryjesz z Rainbow!

Chcesz stanąć przed najstarszą piramidą świata i poczuć magię starożytnego Egiptu? Z Rainbow Twoje egipskie marzenia staną się rzeczywistością!

Nasze wycieczki objazdowe po Egipcie to nie tylko zwiedzanie – to przygoda z pierwszej ręki. Nasi doświadczeni przewodnicy nie tylko pokażą Ci najważniejsze zabytki, ale także opowiedzą fascynujące historie, których nie znajdziesz w żadnym przewodniku. W Sakkarze dowiesz się np. jak Imhotep rewolucjonizował architekturę, zobaczysz najpiękniejsze reliefy starożytnego Egiptu i zejdziesz do tajemniczego Serapeum, gdzie czas zatrzymał się 3000 lat temu.

Sakkara to tylko jeden z punktów na mapie naszych egipskich przygód. Z Rainbow odkryjesz także majestatyczną Świątynię Hatszepsut wznoszącą się na tle skał Dajr al-Bahari, zejdziesz do grobowców faraonów w Dolinie Królów w Luksorze, staniesz w cieniu monumentalnych posągów w Abu Simbel, poznasz fascynujące atrakcje Kairu – od piramid w Gizie po skarby Muzeum Egipskiego – oraz odkryjesz podwodne cuda Morza Czerwonego w Marsa Alam. Każde z tych miejsc ma swoją unikalną historię, którą opowiemy Ci z pasją i wiedzą egiptologa.

Egipt czeka na Ciebie z tysiącami lat historii i nowymi odkryciami archeologicznymi, które wciąż zmieniają nasze rozumienie starożytnych cywilizacji. Dlatego nie zwlekaj, sprawdź naszą ofertę wyjazdów do Egiptu i zarezerwuj swoją wymarzoną wycieczkę już dziś!