Kultura bułgarska – co warto wiedzieć

Poznaj zwyczaje kultury bułgarskiej, o których nie miałeś pojęcia:

1. Dzień św. Jordana – poszukiwanie krzyża w lodowatej wodzie

Jednym z najstarszych świąt bułgarskich jest obchodzony 6 stycznia dzień św. Jordana. Według wiary chrześcijańskiej, tego zimowego dnia Bóg zstąpił na Ziemię, a Jezus Chrystus został ochrzczony przez Jana Chrzciciela w rzece Jordan i ogłoszony synem bożym. Zgodnie z bułgarską tradycją kapłan po odprawieniu modłów wrzuca krzyż do rzeki, jeziora lub jakiegokolwiek znajdującego się w okolicy zbiornika wodnego. Młodzi mężczyźni skaczą do lodowatej wody, by go szukać. Uważa się, że ten, który znajdzie krzyż będzie w nadchodzącym roku zdrowy i szczęśliwy. Stare wierzenia mówią, że jeśli krzyż zamarza w wodzie, rok przyniesie żyzne plony. Uczestnicy obrzędu często ubrani są w stroje ludowe i śpiewają stare ludowe pieśni.



2. Kukeri – pogoń za złymi duchami

Inne niezwykłe wydarzenie wywodzące się z tradycji pogańskich ma miejsce w okresie Wielkiego Postu. W bułgarskich wsiach i miasteczkach można wtedy spotkać kolorowe grupy przebierańców, zwanych kukeri. Według tradycji wywodzącej się najprawdopodobniej jeszcze z czasów trackich, kukeri swoim rytualnym tańcem i głośnym zachowaniem przepędzają złe duchy, zapewniają mieszkańcom dobrobyt oraz szczęście. Kukeri mają twarze zakryte maskami i są ubrani w kostiumy ze skór zwierzęcych i drewna, przyozdobione miedzianymi dzwonkami. Niektóre maski mają dwa oblicza: uśmiechnięte i złowrogie, co ma symbolizować współistnienie dobra i zła na świecie. Rytuał kukeri ma na celu odpędzenie złych duchów i symboliczne pożegnanie zimy. Grupy kukeri prezentują swoje tańce także w czasie styczniowego festiwalu Surwa w miejscowości Pernik, który wpisany jest na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.



3. Trifon Zarezan – dzień św. Tryfona

14 lutego cały świat obchodzi Walentynki, natomiast Bułgarzy tego dnia mają święto wina, którego początki sięgają prawdopodobnie kultu Dionizosa. Jest to dzień, w którym ma miejsce pierwsze przycinanie winorośli, by dały bogate plony. Trifon Zarezan to święto płodności, symbolizujące koniec zimy i nadejście wiosny. Szczególnie uroczyste obchody tego święta mają miejsce w okolicach Ruse, Razgradu, Plewenu i Wracy, gdzie spośród właścicieli winnic wybierany jest „car winnic”. Jeśli podczas jego panowania nastąpi urodzaj, to zostaje on ponownie wybrany na cara w kolejnym roku. Car jest najważniejszą osobą podczas tego święta, to do niego należy przywilej podcinania i sławienia winorośli. Mężczyźni niosą go na swoich ramionach z winnic do wsi i wędrują od domu do domu, gdzie każdy gospodarz częstuje ich winem. Na koniec car organizuje wspólną biesiadę u siebie w domu.



4. Baba Marta – tradycja powitania wiosny

Zwyczaj świętowania 1 marca ma swe korzenie w roku 681, czyli jest bezpośrednio związany z narodzinami Wielkiej Bułgarii. Zgodnie z tradycją marzec to początek wiosny, a w pierwszy dzień miesiąca następuje symboliczne pożegnanie zimy. Bułgarskie słowo „mart” oznaczające marzec jest według ludowych przekazów imieniem złośliwej staruszki, która słynęła z ciągłych zmian nastroju. Bułgarzy nazwali ją Baba Marta, a w dniu jej święta obdarowują się biało-czerwonymi gałgankami, zwanymi martenicami, które mają przynieść im zdrowie i szczęście. Martenica powinna być zawiązana na nadgarstku obdarowanego do czasu aż ten zobaczy bociana, który wrócił po zimie do domu lub drzewo, które puściło pierwsze pąki. Martenice są także zawiązywane na drzewach w sadach i na zwierzętach hodowlanych, co ma zapewnić bogate plony i zdrowie. W 2017 roku praktyki związane z obchodami 1 marca zostały wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.



5. Nestinarstwo – taniec na rozżarzonych węglach

Kolejnym niezwykłym zwyczajem jest doroczny wiosenno-letni rytuał praktykowany w dniu świętych Konstantyna i Heleny, czyli 3 czerwca (21 maja według kalendarza juliańskiego) w wioskach gór Strandży. Rytuał ma zapewnić ochronę przed gradobiciem, udane zbiory i dobrobyt dla całej wsi. W 2009 r. nestinarstwo zostało wpisane na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO. Punktem kulminacyjnym obchodów jest taniec boso na rozżarzonych węglach. Tradycyjnie taniec wykonują wyłącznie kobiety trzymając w rękach ikony z wizerunkami obu świętych. Niegdyś każda wioska praktykująca nestinarstwo miała specjalny budynek z paleniskiem, gdzie przechowywano święty bęben, używany wyłącznie podczas obrzędów. W wiosce znajdowały się również dwie studnie: jedna poświęcona świętemu Konstantynowi, a druga świętej Helenie. Wierzono, że tańczące kobiety wpadają w trans, który pozwala im połączyć się ze świętym, którego ikonę trzymają, dzięki czemu mogą interpretować wróżby, udzielać rad i przepowiadać przyszłość.