Bazylika św. Piotra w Watykanie. Świątynia postawiona na grobie pierwszego papieża

Historia powstania Bazyliki Świętego Piotra w Watykanie

Historia Bazyliki św. Piotra rozciąga się na ponad 1500 lat. Już 300 lat po męczeńskiej śmierci pierwszego papieża w miejscu jego pochówku powstała pierwsza świątynia, która stała się celem pielgrzymek z całego świata. Dzisiejsza bazylika to dzieło z przełomu XVI i XVII wieku, a zaangażowani w jej powstanie byli najwybitniejsi żyjący twórcy.

Pierwsza Bazylika Konstantyńska (IV wiek)

Bazylika św. Piotra została zbudowana na grobie św. Piotra, jednego z dwunastu apostołów i pierwszego biskupa Rzymu, który zginął męczeńską śmiercią około 64 r. n.e. za panowania cesarza Nerona. Według przekazów chrześcijańskich św. Piotr został ukrzyżowany głową w dół w Cyrku Nerona, ponieważ nie czuł się godny umierać w taki sam sposób jak Jezus. Tę wersję wydarzeń opisują apokryficzne „Dzieje Piotra” z II wieku. Po śmierci apostoł został pochowany w nekropolii na wzgórzu watykańskim (Mons Vaticanus).

W IV wieku cesarz Konstantyn Wielki, po zalegalizowaniu chrześcijaństwa w 313 r., nakazał wzniesienie pierwszej bazyliki nad miejscem, które tradycja utożsamiała z grobem św. Piotra. Budowa rozpoczęła się wkrótce po wydaniu edyktu mediolańskiego i została ukończona około 360 roku. Była to prostokątna świątynia z pięcioma nawami i atrium. Choć skromniejsza od późniejszej bazyliki, jak na tamte czasy była imponująca i przez ponad tysiąc lat stanowiła główne miejsce kultu chrześcijańskiego w Rzymie.

Upadek i decyzja o nowej bazylice (XV wiek)

W XIV wieku, gdy papieże rezydowali w Awinionie, pierwsza bazylika św. Piotra zaczęła popadać w ruinę z powodu braku należytej opieki. Po powrocie papieży do Rzymu i odrodzeniu znaczenia Watykanu, pojawiła się potrzeba budowy nowej świątyni, która odpowiadałaby prestiżowi Kościoła oraz była godnym miejscem pochówku św. Piotra.

Na początku XVI wieku stan techniczny bazyliki był już tak zły, że papież Juliusz II zdecydował o jej wyburzeniu i wzniesieniu nowej budowli. Decyzja ta wzbudziła kontrowersje – wielu wiernych protestowało przeciwko zniszczeniu historycznego obiektu o tak wielkiej wartości symbolicznej. Jednak Juliusz II, znany z zamiłowania do sztuki i monumentalnych projektów, pozostał nieugięty, przekonany o potrzebie stworzenia świątyni godnej miejsca spoczynku pierwszego papieża.

Budowa obecnej bazyliki (1506–1626)

18 kwietnia 1506 roku wmurowano kamień węgielny pod nową bazylikę. Budowa bazyliki trwała 120 lat i pochłonęła ogromne sumy pieniędzy. Koszty prac, finansowane m.in. przez sprzedaż odpustów, przyczyniły się do wybuchu reformacji (choć, oczywiście, były tylko jedną z wielu składowych konfliktu). W powstanie bazyliki zaangażowanych było wielu znamienitych artystów swojej epoki. Etapy budowy podzielić można właśnie według przewodzących jej architektów:

• Donato Bramante (1506–1514) – Pierwszy główny architekt nowej bazyliki. Zaprojektował świątynię na planie krzyża greckiego, zwieńczoną gigantyczną kopułą. W 1506 roku wmurowano kamień węgielny pod jego rewolucyjny projekt.

• Rafael Santi (1514–1520) – Po śmierci Bramantego zmodyfikował plan, przechodząc na krzyż łaciński. Wprowadził bardziej tradycyjny kształt świątyni oraz dekoracyjne elementy.

• Antonio da Sangallo Młodszy (1520–1546) – Kontynuował prace po Rafaelu, wzmacniając fundamenty i przygotowując detale konstrukcyjne. Jego projekty były jednak krytykowane za nadmierną złożoność.

• Michał Anioł (1547–1564) – W wieku 72 lat przejął kierownictwo budowy. Powrócił do centralnego planu Bramantego, uprościł wcześniejsze projekty i zaprojektował słynną kopułę, która stała się symbolem bazyliki.

• Giacomo della Porta (1564–1590) – Po śmierci Michała Anioła ukończył budowę kopuły, wprowadzając zmiany techniczne, które przyspieszyły prace i zwiększyły stabilność konstrukcji, ale jednocześnie zachował ogólne plany mistrza.

• Domenico Fontana (1585–1606) – Współpracował z della Portą, zajmując się detalami konstrukcyjnymi i wykończeniem elementów architektonicznych.

• Carlo Maderno (1606–1629) – Zmienił plan bazyliki z centralnego na podłużny, przedłużając nawę główną. Zaprojektował fasadę, nadając świątyni jej obecny kształt.

• Gian Lorenzo Bernini (1626–1677) – Stworzył plac św. Piotra z charakterystyczną kolumnadą, symbolizującą otwarte ramiona Kościoła. Wnętrze bazyliki wzbogacił o słynny baldachim z brązu oraz liczne dekoracje barokowe.

Bazylika została konsekrowana 18 listopada 1626 roku przez papieża Urbana VIII. Powstała świątynia stała się największym kościołem chrześcijaństwa i symbolem potęgi Kościoła katolickiego.

Architektura Bazyliki Świętego Piotra. Na co zwrócić uwagę?

Bazylika św. Piotra to kwintesencja renesansowej i barokowej architektury sakralnej. Jej wymiary do dziś robią oszałamiające wrażenie – długość świątyni wynosi 211,5 m, szerokość nawy poprzecznej 137,5 m, a wysokość kopuły sięga 136,5 m. Powierzchnia całkowita to 23 tys. m², co czyni ją największą świątynią chrześcijańską na świecie.

Plan bazyliki łączy w sobie dwie koncepcje – krzyża greckiego (zaproponowaną przez Bramantego i rozwiniętą przez Michała Anioła) oraz bazyliki podłużnej (wprowadzonej przez Madernę). Ta dwoistość jest widoczna w bryle budowli – kopuła dominuje nad całością, ale jednocześnie przedłużona nawa główna nadaje świątyni tradycyjny, bazylikowy charakter.

Konstrukcja bazyliki opiera się na systemie masywnych filarów, które podtrzymują sklepienia i kopułę. Grubość murów w niektórych miejscach przekracza 7 metrów. Mimo tych wymiarów, proporcje budowli zostały tak dobrane, że z zewnątrz nie przytłacza ona swoją masą. Jest to zasługa między innymi Michała Anioła, który wprowadził szereg rozwiązań optycznych łagodzących monumentalność budowli.

Głównym budulcem bazyliki był trawertyn, wydobywany w kamieniołomach Tivoli. Do dekoracji wnętrz użyto różnokolorowych marmurów, sprowadzanych z całego świata, a także złota, brązu i innych szlachetnych materiałów. Sama tylko pozłota kopuły pochłonęła kilkaset kilogramów złota.

Plac św. Piotra

Plac św. Piotra to jeden z najbardziej rozpoznawalnych placów na świecie. Zaprojektowany przez Berniniego miał być godnym przedsionkiem największej świątyni chrześcijaństwa i jednocześnie przestrzenią zdolną pomieścić tysiące wiernych podczas papieskich błogosławieństw.

Bernini rozwiązał to zadanie, tworząc dwie półkoliste kolumnady, które otaczają eliptyczny plac. Kolumnady składają się z 284 kolumn i 88 filarów ustawionych w czterech rzędach. Na ich szczycie znajduje się 140 posągów świętych, każdy o wysokości 3,1 m. Kolumnady symbolizują ramiona Kościoła otwarte na świat, zapraszające wiernych do świątyni.

Sam plac ma formę dwuczęściową – bliżej bazyliki znajduje się trapezoidalna część, która łagodnie przechodzi w elipsę otoczoną kolumnadami. W najszerszym miejscu plac ma szerokość aż 240 metrów, a długość od fasady bazyliki do wyjścia z kolumnady to 340 metrów. W centrum placu stoi egipski obelisk, przeniesiony w 1586 roku z cyrku Nerona.

Po obu stronach obelisku znajdują się fontanny. Pierwszą z nich wykonał Carlo Maderno w 1613 roku, drugą dodał Bernini w 1675 roku. Fontanny nie tylko zdobią plac, ale też pełnią praktyczną funkcję – ich szum zagłusza hałas miasta, tworząc atmosferę sprzyjającą kontemplacji.

Fasada bazyliki

Fasada Bazyliki św. Piotra, choć często krytykowana przez historyków sztuki za przytłoczenie kopuły Michała Anioła, zaprojektowana została przez Carla Madernę. Zastosował on klasyczny schemat fasady pałacowej, dzieląc ją na dwa poziomy rozdzielone masywnym gzymsem. Dolną kondygnację zdobi osiem półkolumn w porządku kompozytowym, między którymi znajdują się trzy główne portale i dwa mniejsze wejścia. Górna kondygnacja zawiera siedem dużych okien, z których środkowe to słynna Loggia Błogosławieństw, z której nowo wybrany papież po raz pierwszy pozdrawia wiernych.

Na szczycie fasady znajduje się attyka zwieńczona balustradą, na której ustawiono 13 posągów. Centralną figurę Chrystusa Zbawiciela otaczają posągi Jana Chrzciciela i jedenastu apostołów. Każda z tych figur ma prawie 6 metrów wysokości i waży kilka ton. Zostały wykonane na początku XVIII wieku przez różnych artystów pod kierunkiem Carla Marattiego.

Fasadę zdobią również dwa XVII-wieczne zegary, umieszczone po obu stronach attyki. Lewy pokazuje czas według tradycyjnej rachuby włoskiej (z 24 godzinami), prawy zaś według rachuby francuskiej (12-godzinnej). Co ciekawe, zegary te przez wieki służyły mieszkańcom Rzymu jako punkt odniesienia do ustawiania własnych czasomierzy.

Nad głównym wejściem znajduje się mozaika „Navicella” autorstwa Giotta, będąca kopią jego wcześniejszego dzieła z XIV wieku, które zdobiło atrium starej bazyliki. Przedstawia ona scenę, w której Chrystus ratuje św. Piotra z tonącej łodzi – symboliczne odniesienie do roli Kościoła jako łodzi zbawienia.

Kopuła Bazyliki św. Piotra

Słynna kopuła Bazyliki św. Piotra zaprojektowana przez Michała Anioła, który pracował nad nią w ostatnich latach swojego życia, została ukończona już po jego śmierci przez Giacomo della Porta w 1590 roku. Jej wymiary robią wrażenie – średnica wewnętrzna wynosi 42,3 m (prawie tyle samo co kopuła Panteonu), a wysokość od posadzki do krzyża na szczycie latarni to 136,5 m.

Konstrukcja składa się z dwóch powłok – wewnętrznej i zewnętrznej, między którymi znajduje się przestrzeń mieszcząca klatkę schodową prowadzącą na szczyt. Wewnętrzna kopuła wykonana jest z lekkich materiałów, podczas gdy zewnętrzna, bardziej stroma, zbudowana jest z cięższych bloków trawertynu i cegły.

Wnętrze kopuły zdobią mozaiki przedstawiające sceny z życia świętych i alegoryczne przedstawienia cnót chrześcijańskich. Na pendentywach, czyli trójkątnych powierzchniach łączących bęben kopuły z filarami, znajdują się mozaiki przedstawiające czterech Ewangelistów.

Wejście na kopułę jest możliwe dla zwiedzających i oferuje jeden z najpiękniejszych widoków na Rzym. Do wyboru są dwie trasy – można wjechać windą na poziom dachu bazyliki i stamtąd pokonać 320 stopni na szczyt, lub przejść całą trasę 551 schodów pieszo. Wewnątrz kopuły znajduje się przejście po galerii wewnętrznej, z której można podziwiać wnętrze bazyliki z wysokości około 53 metrów.

Wnętrze

Przestrzeń świątyni została zaprojektowana tak, by jednocześnie podkreślać jej wielkość i zachowywać harmonijne proporcje. Szczególną uwagę zwraca posadzka autorstwa Giacomo della Porty i Berniniego wykonana z różnokolorowych marmurów, tworzących geometryczne wzory.

Ściany bazyliki zdobią posągi świętych umieszczone w niszach oraz medaliony z wizerunkami papieży. Sklepienie pokrywają złocone kasetony i stiuki, między którymi umieszczono herby papieskie. W nawach bocznych znajdują się bogato zdobione kaplice.

Jednym z najbardziej znanych dzieł sztuki w bazylice jest Pieta Michała Anioła – rzeźba przedstawiająca Maryję trzymającą na kolanach ciało zmarłego Chrystusa. To jedyna praca, którą artysta podpisał. Znajduje się w pierwszej kaplicy prawej nawy i jest chroniona pancerną szybą od czasu ataku wandala w 1972 roku.

Ołtarz

Główny ołtarz Bazyliki św. Piotra, zwany Konfesją lub Ołtarzem Papieskim, stanowi centrum liturgiczne i duchowe świątyni. Znajduje się dokładnie nad grobem św. Piotra i jest zwieńczony imponującym baldachimem z brązu (Baldacchino) – arcydziełem Berniniego ukończonym w 1633 roku.

Baldachim ma 29 m wysokości i jest największą konstrukcją z brązu na świecie. Do jego wykonania użyto brązu zdjętego m.in. z dachu Panteonu – starożytnej rzymskiej świątyni zbudowanej w II wieku n.e. za panowania cesarza Hadriana, znanej z jednej z największych kopuł na świecie (Panteon znajduje się w Rzymie i jest dostępny dla turystów). Wywołało to słynne powiedzenie „Czego nie zrobili barbarzyńcy, to zrobili Barberini” (nazwisko ówczesnego papieża Urbana VIII). Cztery skręcone kolumny baldachimu, ozdobione liśćmi laurowymi i pszczołami (element herbu rodziny Barberinich), podtrzymują baldachim z aniołami i krzyżem na szczycie.

Pod ołtarzem znajduje się krypta konfesyjna – półkolista przestrzeń z marmurową balustradą, z której można zobaczyć miejsce pochówku św. Piotra. Schody po obu stronach konfesji prowadzą do Grot Watykańskich, gdzie znajdują się groby papieży i innych dostojników kościelnych.

Sam ołtarz papieski jest używany wyłącznie przez papieża lub kardynałów, którzy otrzymali specjalne pozwolenie. Jest on zwrócony w stronę wiernych, zgodnie z reformami Soboru Watykańskiego II. Przed ołtarzem znajduje się przestrzeń przeznaczona dla kardynałów podczas uroczystych celebracji papieskich.

Skarbiec

Skarbiec Bazyliki św. Piotra znajduje się w specjalnie przystosowanych pomieszczeniach w prawym ramieniu transeptu. W jego zbiorach znaleźć można złote kielichy mszalne z różnych epok, bogato zdobione monstrancje, relikwiarze wysadzane drogimi kamieniami oraz szaty liturgiczne haftowane złotą i srebrną nicią. Szczególnie cenne są dalmatyki koronacyjne używane podczas ceremonii papieskich oraz tiary – papieskie korony ceremoniale, z których najstarsza pochodzi z XV wieku.

Wśród najcenniejszych eksponatów znajduje się krucyfiks z VIII wieku, wykonany na zlecenie Karola Wielkiego, oraz złoty relikwiarz zawierający fragmenty Krzyża Świętego. Kolekcja obejmuje również historyczne dokumenty, w tym bulle papieskie i średniowieczne manuskrypty.

Kto jest pochowany w Bazylice św. Piotra?

Bazylika św. Piotra jest miejscem spoczynku wielu papieży i dostojników kościelnych, a jej najważniejszym punktem pochówku jest grób św. Piotra, znajdujący się bezpośrednio pod głównym ołtarzem.

W latach 1939–1949, na polecenie papieża Piusa XII, przeprowadzono wykopaliska archeologiczne, które miały na celu potwierdzenie lokalizacji grobu apostoła. W trakcie prac odkryto rzymską nekropolię oraz grób otoczony murem, na którym znajdowała się inskrypcja „Petr(os) eni”, tłumaczona jako „Piotr jest tutaj”. Odnaleziono również szczątki ludzkie, które zidentyfikowano jako należące do mężczyzny w podeszłym wieku, żyjącego w I wieku. Chociaż pełna historyczna pewność co do ich tożsamości nie jest możliwa, papież Pius XII w 1950 roku ogłosił, że grób apostoła został odnaleziony. W 1968 roku papież Paweł VI stwierdził, że szczątki są „przekonująco zidentyfikowane” jako należące do św. Piotra.

W Grotach Watykańskich, znajdujących się pod posadzką bazyliki, spoczywa 91 papieży. Wśród nich znajduje się między innymi grób Jana Pawła II, który pierwotnie był pochowany w Grotach, a po kanonizacji w 2014 roku jego ciało zostało przeniesione do kaplicy św. Sebastiana w głównej części bazyliki.

Niektóre groby papieskie są prawdziwymi dziełami sztuki. Na przykład grobowiec Urbana VIII, wykonany przez Berniniego, czy nagrobek Aleksandra VII, również dzieło tego artysty, należą do najwspanialszych przykładów sztuki sepulkralnej baroku.

W bazylice, a w zasadzie w Grotach Watykańskich, pochowani są również inni dostojnicy kościelni oraz niektórzy świeccy władcy. W krypcie znajdują się między innymi groby ostatnich przedstawicieli brytyjskiej dynastii Stuartów: Jakuba III (Starego Pretendenta), Karola Edwarda (Młodego Pretendenta) i Henryka IX (kardynała Yorku).

Pod bazyliką znajduje się także nekropolia z czasów starożytnego Rzymu, odkryta podczas wspomnianych wcześniej wykopalisk. Ta starożytna nekropolia zawiera groby zarówno pogan, jak i pierwszych chrześcijan, w tym prawdopodobnie pierwszych biskupów Rzymu.

Bazylika Świętego Piotra – zwiedzanie. Co trzeba wiedzieć?

Zwiedzanie Bazyliki św. Piotra wymaga odpowiedniego przygotowania i znajomości kilku podstawowych zasad. Przede wszystkim należy pamiętać o odpowiednim stroju – ramiona i kolana muszą być zakryte, a strój powinien być schludny i stosowny do miejsca kultu. Kontrole przy wejściu są bardzo dokładne i osoby nieodpowiednio ubrane nie są wpuszczane.

Wstęp do samej bazyliki jest bezpłatny, jednak za wejście na kopułę trzeba zapłacić. Dostępne są dwie opcje: wejście całkowicie pieszo (551 schodów) lub wjazd windą na poziom dachu i stamtąd pieszo na szczyt kopuły (320 schodów). Warto pamiętać, że schody w kopule są dość wąskie i strome, a przestrzeń między kopułami może być klaustrofobiczna.

Kolejki do bazyliki potrafią być bardzo długie, szczególnie w sezonie turystycznym. Warto przyjść wcześnie rano (bazylika otwiera się o 7:00) lub późnym popołudniem. Alternatywnie można wykupić wejście z przewodnikiem, co pozwala ominąć kolejkę. Warto również wiedzieć, że w bazylice nie wolno robić zdjęć z lampą błyskową, a w niektórych miejscach fotografowanie jest całkowicie zabronione.

Zwiedzanie Grot Watykańskich jest możliwe bezpłatnie, ale obowiązują ograniczenia czasowe i należy zachować ciszę. Nekropolia watykańska jest dostępna tylko dla małych grup po wcześniejszej rezerwacji w Urzędzie Wykopalisk.

Bazylika św. Piotra – ciekawostki

Bazylika św. Piotra kryje w sobie wiele fascynujących tajemnic i mniej znanych faktów, które dodają jej jeszcze większej wyjątkowości. To nie tylko centrum katolicyzmu i arcydzieło architektury, ale także miejsce pełne intrygujących historii i nieoczywistych rozwiązań architektonicznych.

• Bazylika a inne świątynie na świecie. Podczas zwiedzania warto zwrócić uwagę na oznaczenia w posadzce nawy głównej, pokazujące długości innych wielkich kościołów świata – daje to wyobrażenie o skali bazyliki.

• Ukryte korytarze kopule. Wewnątrz kopuły znajduje się system korytarzy i pomieszczeń technicznych dla osób odpowiedzialnych za konserwację. Dostęp do tych pomieszczeń mają tylko wybrani pracownicy bazyliki.

• Złota kula na szczycie. Na samym szczycie kopuły, pod krzyżem, znajduje się pozłacana kula o średnicy 2,5 metra. Obecnie jest zamknięta dla zwiedzających. W jej wnętrzu znajdują się relikwie świętych i historyczne dokumenty.

• Sam środek najmniejszego państwa świata. W bazylice znajduje się specjalne pomieszczenie zwane „punktem zerowym” – to miejsce, od którego mierzy się wszystkie oficjalne odległości w Watykanie. Technicznie rzecz biorąc, stojąc w tym punkcie, znajdujemy się w geograficznym centrum najmniejszego państwa świata.

• Sekretny szyfr Michała Anioła. W dekoracjach bazyliki Michał Anioł ukrył szereg symboli anatomicznych. Naukowcy odkryli, że niektóre ornamenty i wzory odpowiadają kształtem przekrojom ludzkiego mózgu i innych organów – być może efekt jego tajnych badań anatomicznych.

• Podziemny system wentylacji. Pod bazyliką znajduje się rozbudowany system kanałów wentylacyjnych z XVI wieku, zaprojektowany tak, by regulować temperaturę i wilgotność powietrza. Ten system działa do dziś, pomagając w konserwacji dzieł sztuki.

Dlaczego trzeba zobaczyć Bazylikę św. Piotra na własne oczy?

Bazylika św. Piotra to miejsce, którego nie da się w pełni poznać przez zdjęcia czy opisy. Dopiero stojąc pod kopułą Michała Anioła, człowiek uświadamia sobie prawdziwą skalę tej budowli, widzi kunszt inżynieryjny, który przez wieki był symbolem potęgi Kościoła. To nie tylko kwestia rozmiarów – to także atmosfera miejsca, zachwycającego przepychem i historycznym znaczeniem, naznaczonego przez tak wielu wybitnych artystów.

Wejście do wnętrza bazyliki to moment, gdy można stracić dech – ogrom naw bocznych, zdobienia w formie mozaik i marmurów, rzeźby takie jak „Pietà” Michała Anioła czy Baldachim Berniniego, pozwalają zobaczyć dzieła sztuki tam, gdzie zostały stworzone, w ich pierwotnym kontekście. Nie można również oczywiście pominąć aspektu religijnego. Dla chrześcijan świadomość znajdowania się tak blisko grobu św. Piotra i późniejszych papieży może mieć głębokie znaczenie duchowe.

Bazylikę św. Piotra i inne zabytki Watykanu zobaczysz z Rainbow!

Zobaczenie największej świątyni chrześcijaństwa i innych skarbów Watykanu znajduje się na szczycie Twojej podróżniczej listy? Z Rainbow możesz spełnić to marzenie, kiedy tylko zapragniesz! Nasze wycieczki do Włoch zostały starannie zaplanowane tak, by pokazać Ci nie tylko najważniejsze zabytki, ale także odkryć przed Tobą ich mniej znane sekrety.

Doświadczeni przewodnicy wprowadzą Cię w fascynujący świat historii papiestwa, sztuki renesansu i baroku. Poznasz nie tylko Bazylikę św. Piotra, ale także inne perły Wiecznego Miasta. Nie czekaj – sprawdź nasze oferty wycieczek do Rzymu i zaplanuj swoją podróż już dziś!