Poznaj historię Gambii

Przeklęte położenie

Położenie nad oceanem oraz żeglowna rzeka płynąca w głąb terytorium Afryki stało się dla Gambii przekleństwem. Pierwszymi osadnikami w tym regionie były handlujące ludy plemiona Mandinga, które rozpowszechniły na tych terenach Islam. Gambia stanowiła łakomy kąsek dla sąsiadów, na przestrzeni wieków była część Ghany i Songhaj, średniowiecznego państwa istniejącego do XVI wieku, a także częścią terytorium Mali.

Mroczny okres w historii tego Państwa zapanował jednak wtedy, gdy terenami i mieszkańcami zainteresowali się Europejczycy. Ich obecność nie zwiastowała niczego dobrego. Pierwszym nowożytnym Europejczykiem, który dotarł do ujścia rzeki Gambia, był już w 1455 roku włoski żeglarz w służbie portugalskiej, A. Ca’da Mosto. Z nim przybyli inni Portugalczycy. Portugalia szybko rozwinęła morskie szlaki handlowe i przejęła kontrolę nad handlem, traktując Gambię jako punkt przeładunkowy i świetny punkt wylotowy do handlu z Europą. Portugalczycy sprowadzili ze sobą bawełnę i orzeszki ziemne, wywozili natomiast masowo złoto, kość słoniową i ludzi. W kolejnych wiekach o kontrolę nad ujściem rzeki Gambii współzawodniczyć mieli Portugalczycy, Hiszpanie i Holendrzy, a później Anglicy i Francuzi.

Kunta Kinte

Czarną kartę historii Gambii stanowi niewolnictwo. Przez cztery wieki z tych terenów wywieziono do Europy i Ameryki prawie trzy miliony ludzi – a z całego kontynentu porwano ich dwanaście milionów. To właśnie z Gambii pochodził najsłynniejszy dzięki książce Alexa Haleya i filmowi „Korzenie” niewolnik – legendarny Kunta Kinte. Porwany za młodu i wysłany w kajdanach na plantację bawełny w Wirginii, w rzeczywistości najprawdopodobniej nigdy nie istniał, jednak jego postać zadomowiła się w lokalnej kulturze Gambii tak, jak w naszej Janosik. Dopiero w 1807 roku Imperium Brytyjskie zakazało procederu niewolnictwa.

Brytyjskie rządy

W 1581 roku kolejne mocarstwo kolonialne, czyli Wielka Brytania odkupiła prawa handlowe do terenów dzisiejszej Gambii od Portugalczyków. W drugiej połowie siedemnastego wieku pojawili się na pewien czas Francuzi i rozpoczęła się wieloletnia walka o wpływy handlowe pomiędzy mocarstwami, którą w 1783 roku wygrali Brytyjczycy i to oni przejęli wszystkie prawa do handlu na strategicznej rzece Gambii. Wtedy to tytoń i proch strzelniczy sprzedawano za złoto, kość słoniową i niewolników. Przez dwieście lat Gambia była kolonią brytyjską. (W latach 1651 – 1661 część terenów obecnej Gambii była nawet kolonią Księstwa Kurlandii, ówczesnego lenna I Rzeczypospolitej – ziemie u ujścia rzeki Gambii kupił bowiem kurlandzki książę Jakub Kettler.)

W 1807 roku Brytyjczycy proklamowali Gambię kolonią i założyli nowe miasto (Bathurst, dzisiejszą stolicę, Bandżul). Stopniowo, dławiąc opór Afrykanów, Brytyjczycy opanowywali tereny wzdłuż rzeki i wyspy w jej ujściu, przejmując strefy wpływów. Gambia pozostawała również pod zarządem gubernatora Sierra Leone, ale w 1888 roku ostatecznie otrzymała status odrębnej kolonii brytyjskiej.

Wolność

Po drugiej wojnie światowej kraje afrykańskie odzyskiwały wolność – Gambia stała się krajem niepodległym 18 lutego 1965 roku. Początkowo była monarchią konstytucyjną, a kwietniu 1970 roku przywódca największej partii kraju Dawda Kairaba Jawara proklamował powstanie republiki i został jej prezydentem. W lipcu 1981 roku doszło do pierwszego, nieudanego zamachu stanu. Na czele buntowników stanął Kukoi Samba Sanyang, który korzystając z nieobecności prezydenta Jawara (bawiącego na weselu księcia Karola z Dianą) przejął na pewien czas kontrolę nad krajem. Jawara wrócił do władzy, a zamach ułatwił zbliżenie Gambii i Senegalu. Gambia, otoczona z trzech stron przez senegalskie terytorium, była poniekąd skazana na swojego jedynego sąsiada. W wyniku wydarzeń z 1981 roku, doszło do powstania Senegambii.

Senegambia

Termin Senegambia pojawił się już w czasach kolonialnych, gdy Anglicy i Francuzi mocowali się o jak największe wpływy w tej części Afryki. Pierwszą próbę unifikacji, podjętą przez Europejczyków, była Senegambia brytyjska. Anglicy, którzy przejęli w 1758 roku główne ośrodki handlowe należące do Francji, utworzyli Senegambię. Rozpoczęły się konflikty pomiędzy mocarstwami, którym kres położył dopiero pokój wersalski z 1783 roku – Gambia przypadła wtedy w udziale Brytyjczykom, obszar dzisiejszego Senegalu, Francuzom. Ten podział utrwaliło porozumienie z 1889 roku. A ponieważ podział kolonialny przekładał się na granice współczesnych krajów Afryki, dało ono początek dwóm nowym państwom. Gdy Senegal ogłosił niepodległość w 1960 roku, pięć lat później, w jego ślady poszła Gambia.

W Senegalu i w Gambii mieszkały podobne grupy etniczne, stąd wiele ich problemów zazębiało się, podobnie działo się w sprawach handlowych. Odżył więc pomysł unii, o którym mówiono już w latach 60-tych. Tym bardziej, że więcej łączyło Gambię z Senegalem niż dzieliło. 1 lutego 1982 roku powstała Senegambia, na czele której stanął prezydent Senegalu, a prezydent Gambii został wiceprezydentem Senegambii. W parlamencie konfederacji 30% stanowili Gambijczycy, a 70% Senegalczycy. Żywot tej unii był jednak krótki (chociaż i tak trwała najdłużej spośród wszystkich unii państw w Afryce). Nie doszło też do pełnego zjednoczenia – Gambijczycy obawiali się wchłonięcia przez znacznie większy Senegal. Koniec konfederacji nastąpił 30 września 1989 roku.

Jawara pozostał prezydentem Gambii do czasu drugiego wojskowego zamachu stanu w 1994 roku. Nową głową państwa został wtedy Yahya Jammeh, który ogłosił plan przemian demokratycznych w kraju. Mimo że ma dość silne lokalne partie opozycyjne, Gambia jest teraz jednym ze spokojniejszych państw Afryki, z, wielopartyjną republiką z jednoizbowym parlamentem, w której konstytucja gwarantuje obowiązek ochrony praw człowieka.