Top 10. Największe pustynie świata. Sahara dopiero na trzecim miejscu!

Pustynia, czyli co? Jaka jest definicja pustyni?

To nie wysokie temperatury czy piaszczyste wydmy definiują pustynię, jak mogłoby się wydawać. Kluczowym czynnikiem jest tu ilość opadów – za pustynię uznaje się obszar, gdzie roczna suma opadów nie przekracza 250 mm, a parowanie przewyższa ilość otrzymywanej wody. Właśnie dlatego tereny pokryte wiecznym lodem, jak Antarktyda, również zaliczają się do pustyń – mimo obecności lodu i śniegu, opady są tam minimalne.

Pustynie to niezwykłe ekosystemy, gdzie życie znalazło zaskakujące sposoby przetrwania. Wielbłądy magazynują wodę w komórkach tłuszczowych, a fenki chłodzą się przez ogromne uszy. Pustynne rośliny, jak agawa czy opuncja, gromadzą wodę w mięsistych liściach i łodygach, a ich korzenie sięgają nawet 20 metrów w głąb ziemi. To właśnie tutaj małe pustynne skoczki potrafią przetrwać bez picia wody, czerpiąc ją wyłącznie z nasion, a srebrzyste liście łobody odbijają nadmiar słonecznego światła. W tym świecie temperatura piasku może sięgać 70°C w dzień i spadać poniżej zera nocą.

Typy pustyń, czyli nie tylko piaski i skwar

Choć wszystkie pustynie łączy jeden wspólny mianownik – suchość, to ich charakter może być zaskakująco różny. Na całym świecie możemy spotkać trzy główne typy pustyń, w zależności od warunków klimatycznych:

• Pustynie gorące – jak Sahara czy Arabska, charakteryzują się ekstremalnymi temperaturami sięgającymi 50°C w dzień i spadającymi poniżej 0°C nocą. Cechuje je intensywne parowanie, silne nasłonecznienie i występowanie charakterystycznych form terenu jak wydmy czy hammady. Roczne opady nie przekraczają tu 100 mm.

• Pustynie zimne – jak Pustynia Gobi, gdzie dominują chłodne, a nawet lodowe warunki. Temperatura waha się od +45°C latem do -40°C zimą. Są często kamieniste lub żwirowe, a ich powierzchnia jest kształtowana przez silne wiatry i erozję mrozową. Występują tu unikalne formy terenu, jak wieloboki mrozowe.

• Pustynie polarne – jak Antarktyda i Arktyka, gdzie występuje stała pokrywa lodowa i ekstremalne zimno, ale niewielkie opady (poniżej 50 mm rocznie w ekwiwalencie wody). Temperatura rzadko przekracza 0°C, występują tu zjawiska dnia i nocy polarnej. Grubość lodu może sięgać kilku kilometrów.

Największe pustynie na Ziemi

Te miejsca mierzą miliony kilometrów kwadratowych – są tak rozległe, że mogłyby pomieścić całe kontynenty. Niektóre z nich pokrywają całe strefy klimatyczne, inne rozciągają się przez kilka państw. To przestrzenie tak ogromne, że zmienia się w nich nawet krzywizna Ziemi, a satelity potrzebują kilku orbit, by je w całości sfotografować. Pora poznać 10 największych pustyń świata.

1. Antarktyda (14,2 mln km²) – królestwo pingwinów

Antarktyda jest największą pustynią świata. Ten lodowy kontynent skrywa pod kilometrami lodu fascynujące tajemnice, w tym jeziora podlodowe i góry. Średnia temperatura wynosi tu -50°C, ale w niektórych regionach spada nawet do -90°C.

Warto wiedzieć, że grubość pokrywy lodowej sięga miejscami ponad 4 kilometry, skrywając pod sobą całe łańcuchy górskie. Mimo ekstremalnych warunków Antarktyda jest domem dla wielu gatunków zwierząt, w tym pingwinów cesarskich, które jako jedyne zwierzęta spędzają tu zimę.

2. Arktyka (13,9 mln km²), która wpływa na cały glob

Arktyka to druga co do wielkości pustynia na świecie. Warto jednak zaznaczyć, że nie jest ona pustynią w tym samym sensie co Antarktyda. W przeciwieństwie do Antarktydy Arktyka to nie tylko ląd, ale także zamarznięty ocean. Pustynnymi terenami są przede wszystkim lądowe obszary Arktyki, jak północna Grenlandia i część archipelagu arktycznego.

Mimo surowość tutejszych warunków stanowi dom dla niedźwiedzi polarnych, fok i morsów. Przede wszystkim jednak Arktyka odgrywa kluczową rolę w regulacji klimatu Ziemi, a topnienie lodów arktycznych jest jednym z najbardziej widocznych skutków globalnego ocieplenia. Zmiany zachodzące w tym regionie mają wpływ na cały świat – od poziomu mórz po globalne wzorce pogodowe.

3. Sahara (9,2 mln km²) – wielka pustynia piaszczysta

Sahara to największa gorąca pustynia świata. Rozciąga się przez 11 krajów Afryki Północnej, od wybrzeży Atlantyku po Morze Czerwone. Chociaż ma tytuł piaszczystej królowej, to warto wiedzieć, że Sahara nie jest wyłącznie pustynią piaszczystą – aż 70% jej powierzchni to pustynia kamienista (tzw. hammada), a tylko ok. 20% to klasyczne wydmy piaszczyste (tzw. ergi). Niektóre części Sahary są także pokryte żwirem (tzw. serir). Sahara jest prawdziwym królestwem ekstremów – w ciągu dnia temperatura może przekraczać 50°C, by nocą spaść poniżej zera.

Mimo pozornej jałowości Sahara jest pełna życia. Pod piaskami pustyni znajdują się ogromne zbiorniki wody podziemnej, a badania geologiczne wskazują na fascynujący fakt – co kilka tysięcy lat Sahara zamienia się w sawannę. Ostatni wilgotny okres zakończył się ok. 5,5 tys. lat temu. W przyszłości, za ok. 10 tys. lat, może ponownie się zazielenić. Świadczą o tym prehistoryczne malowidła naskalne w rejonie Tassili n'Ajjer i Ennedi przedstawiające bujne życie i wielkie zwierzęta.

Jeżeli chcesz zobaczyć Saharę na własne oczy, możesz to zrobić również z Rainbow, np. podczas wycieczki „Tunezja i Algieria – W sercu Sahary”.

4. Pustynia Arabska (2,3 mln km²) - kraina czarnego złota

Pustynia Arabska obejmuje znaczną część Półwyspu Arabskiego. Jej najbardziej znaną częścią jest Rub al-Chali (Pusty Kwartał), gdzie znajdują się jedne z najwyższych wydm na świecie, sięgające 250 metrów wysokości – to prawie tyle, co Pałac Kultury i Nauki w Warszawie!

Pod powierzchnią pustyni kryją się jedne z największych złóż ropy naftowej na świecie (głównie na terenach Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i Iraku). Region ten był świadkiem rozwoju starożytnych cywilizacji, a dziś jest miejscem, gdzie tradycyjna kultura beduińska spotyka się z nowoczesnością w postaci futurystycznych miast wyrastających z pustyni.

5. Pustynia Gobi (1,3 mln km²) reprezentująca pustynie kamieniste

Gobi, która rozciąga się między Chinami a Mongolią, to pustynia kontynentalna o skrajnych temperaturach – latem przekraczają one 45°C, a zimą spadają poniżej -40°C. W przeciwieństwie do typowych pustyń zimnych nie jest pokryta lodem. To właśnie tutaj znaleziono pierwsze jaja dinozaurów, co uczyniło Gobi skarbnicą dla paleontologów z całego świata.

Pustynia ta nieustannie się powiększa, co stanowi poważny problem dla okolicznych terenów. Nazywana jest często „żółtym smokiem” ze względu na charakterystyczne burze piaskowe, które potrafią dotrzeć aż do Pekinu, odległego o setki kilometrów.

6. Pustynia Patagońska (670 tys. km²) – tu wiatr naprawdę hula

Patagońska pustynia w Argentynie to jeden z najbardziej wietrznych regionów na świecie. Powstała w cieniu deszczowym Andów, gdzie podmuchy wiatru mogą osiągać zawrotną prędkość 150 km/h. To właśnie te nieustające wiatry ukształtowały surowy, ale fascynujący krajobraz tego miejsca.

Mimo surowych warunków obszar ten jest domem dla wielu unikalnych gatunków, w tym gwanako i nandu. Pustynia skrywa też bogate złoża skamieniałości, a jej ogromne przestrzenie są idealnym miejscem do wykorzystania energii wiatrowej.

7. Wielka Pustynia Wiktorii (647 tys. km²) – skarbiec Australii

Wielka Pustynia Wiktorii w Australii jest największą pustynią piaszczystą na najmniejszym kontynencie. Jest częścią rozległego systemu pustyń australijskich i domem dla niezwykłej fauny i flory, w tym wielu gatunków, których nie spotkamy nigdzie indziej na świecie.

Obszar ten ma ogromne znaczenie kulturowe dla rdzennych Aborygenów, którzy zamieszkują te tereny od tysięcy lat. Pustynia skrywa też bogate złoża minerałów, w tym opali, które przyciągają poszukiwaczy skarbów z całego świata.

8. Pustynia Kalahari (580 tys. km²) – pełna podziemnych rzek

Choć Kalahari często nazywana jest pustynią, w rzeczywistości jest to półpustynia – w niektórych miejscach opady przekraczają 250 mm rocznie, co pozwala na rozwój roślinności sawannowej. Ponadto jej czerwone piaski skrywają rozległe systemy podziemnych wód.

Jest domem dla fascynującej fauny, w tym lwów, gepardów i wielu gatunków antylop. To także miejsce życia ludu San, który od tysięcy lat doskonale radzi sobie w tych pozornie nieprzyjaznych warunkach, przekazując z pokolenia na pokolenie bezcenną wiedzę o pustyni.

9. Pustynia Thar (450 tys. km²) – najbardziej zaludniona pustynia świata

Znana również jako Wielka Pustynia Indyjska, Thar, znajduje się na pograniczu Indii i Pakistanu. Jest to najbardziej zaludniona pustynia świata – zamieszkuje ją ponad 83 miliony ludzi! To niezwykłe, jak wiele osób potrafi przystosować się do życia w tak wymagających warunkach.

Lokalne społeczności stworzyły tu wyjątkową cywilizację, której symbolem stały się monumentalne twierdze na wydmach i rozbudowany system studni głębinowych. Między piaszczystymi wzgórzami można spotkać gazelę chinkarę – zwierzę, które potrafi przetrwać nawet najdłuższe susze dzięki umiejętności pozyskiwania wody z jedzonych roślin.

Pustynię Thar możesz zobaczyć z Rainbow m.in. podczas wycieczki objazdowej po Indiach „Od wybrzeża Goa po pustynie Radżastanu” czy „Kolor pustynnych miast”.

10. Pustynia Chihuahua (362 tys. km²) – raj tysiąca kaktusów

Pustynia Chihuahua, rozciągająca się między USA a Meksykiem, jest największą pustynią Ameryki Północnej. Wyróżnia się niezwykłą bioróżnorodnością – rośnie tu ponad 1000 gatunków roślin, w tym wiele gatunków kaktusów, które nie występują nigdzie indziej na świecie.

Jest domem dla unikalnych gatunków zwierząt, takich jak antylopa widłoroga. To właśnie tutaj rośnie agawa błękitna, z której wyrabia się słynną tequilę – napój, który stał się symbolem meksykańskiej kultury.

Największe pustynie świata według kontynentów

Geografia pustyń przeczy intuicji – podczas gdy Afrykę kojarzymy z Saharą, to właśnie zimne kontynenty kryją największe pustynne przestrzenie na Ziemi. Wielkie pustkowia nie ominęły żadnego kontynentu – nawet w sercu Europy znajdziemy płaty prawdziwej pustyni. Oto „mapa” największych pustyń świata, kontynent po kontynencie.

Gorące pustynie afrykańskie

Afryka jest prawdziwym królestwem pustyń. Dominuje tu Sahara, ale znajdziemy też pustynię Kalahari oraz fascynującą Namib, która choć nie znalazła się w pierwszej dziesiątce, jest jedną z najstarszych pustyń świata. Podczas gdy Sahara zachwyca ogromnymi wydmami i skalnymi formacjami, pustynia Namib słynie z „wybrzeża szkieletów” i niezwykłych roślin, w tym welwiczji przedziwnej, która może żyć nawet 2000 lat!

Zróżnicowane pustynie Azji

Od gorących piasków Pustyni Arabskiej, przez kamieniste przestrzenie Gobi, aż po gęsto zaludnioną Thar – azjatyckie pustynie zachwycają swoją różnorodnością. To właśnie w Azji można zobaczyć, jak pustynie wpłynęły na rozwój wielkich cywilizacji i jak do dziś kształtują życie milionów ludzi.

Szczególnie fascynująca jest Pustynia Gobi, gdzie archeolodzy odkrywają skamieniałości dinozaurów, a lokalni mieszkańcy kontynuują tradycyjny, nomadyczny tryb życia. Z kolei Pustynia Thar udowadnia, że nawet w najbardziej surowych warunkach może rozkwitać bogata kultura i tradycja.

Pełne życia pustynie Ameryki Północnej

Choć na pierwszy rzut oka mogą wydawać się jałowe, pustynie Ameryki Północnej to dom wielu unikalnych przedstawicieli flory i fauny. Pustynia Chihuahua to nie tylko rozległe połacie piasków – jej krajobraz urozmaicają zaskakująco zielone oazy i dramatyczne formacje skalne. Między nimi można spotkać chociażby antylopę widłorogą – jednego z najszybszych ssaków na świecie, który potrafi pędzić z prędkością 100 km/h. Pustynia Chihuahua jest też domem dla ponad tysiąca gatunków roślin, z czego wiele występuje tylko tutaj.

Warto wiedzieć, że północnoamerykańskie pustynie mają także ogromne znaczenie kulturowe. To tu od wieków mieszkają plemiona indiańskie, które nauczyły się wykorzystywać bogactwa pustyni, a dziś ich wiedza pomaga naukowcom lepiej zrozumieć te niezwykłe środowiska.

Ameryka Południowa i najsuchsza pustynia świata

Choć dominuje tu Pustynia Patagońska, prawdziwym fenomenem jest Atakama. Jest ona najsuchszą pustynią świata – w regionie Yungay ani jedna kropla deszczu nie spadła od ponad 500 lat! Te niezwykłe warunki sprawiają, że pustynia Atakama jest idealnym miejscem do obserwacji astronomicznych – znajduje się tu Bardzo Duży Teleskop (VLT) Europejskiego Obserwatorium Południowego, składający się z czterech teleskopów głównych, z których każdy ma zwierciadło o średnicy 8,2 metra.

Australia – najbardziej suchy kontynent na globie

Australia jest najbardziej suchym zamieszkanym kontynentem na Ziemi. Wielka Pustynia Wiktorii, wraz z Wielką Pustynią Piaszczystą i Pustynią Simpsona, tworzy w centrum kontynentu system pustynny o powierzchni ponad 2 mln km². W sercu tych pustyń leży Uluru – monumentalna skała o wysokości 348 metrów, święte miejsce Aborygenów. To właśnie tu od 60 tys. lat przekazywane są opowieści o Czasie Snu, a skalne ściany zdobią malowidła starsze niż egipskie piramidy.

Pustynne obszary polarne

Nasze wyobrażenia o wielkich pustyniach rozbijają się o fakty – dwie największe znajdują się na biegunach Ziemi. Antarktyda i Arktyka to lodowe pustkowia o łącznej powierzchni ponad 28 mln km² – niemal trzykrotnie więcej niż Sahara. W tych ekstremalnych warunkach, gdzie temperatura spada do -90°C, a wiatr wieje z prędkością 300 km/h, powstał jeden z najbardziej zaskakujących ekosystemów świata.

Podczas gdy Arktyka skrywa pod lodem Ocean Północny, Antarktyda ukrywa całe łańcuchy górskie i jeziora. To właśnie tu pingwiny cesarskie wędrują 100 kilometrów w głąb lądu, by założyć kolonie lęgowe, a młode niedźwiedzie polarne uczą się polować w szczelinach między krami.

Z Rainbow dotrzesz nawet do największych pustyń na świecie!

Istnieją miejsca, gdzie krajobraz rozciąga się po horyzont w hipnotyzującej prostocie. W naszych wyprawach docieramy właśnie do takich zakątków świata. Przemierz Saharę na grzbiecie wielbłąda podczas jednej z wycieczek objazdowych po Tunezji, odkryj święte miasta pustyni Thar poznając Indie lub stań pod najczystszym niebem świata na chilijskiej Atakamie podczas wyprawy „Na szlaku piękna”. Zarezerwuj swoją wyprawę na pustynię i przekonaj się, że przypisywana jej pustka to tylko złudzenie.