Iran: co warto wiedzieć przed podróżą?

Iran- Informacje ogólne

Iran to państwo położone na Bliskim Wschodzie o powierzchni 1 628 771 km2. Od zachodu graniczy z Turcją, Irakiem i Nachiczewańską Republiką Autonomiczną, od północy z Armenią, Azerbejdżanem i Turkmenistanem, a od wschodu z Afganistanem i Pakistanem. Do granic Iranu przylega także południowe wybrzeże Morza Kaspijskiego oraz wody Zatoki Perskiej i Omańskiej. Irańczycy to jedyni spadkobiercy starożytnej Persji – imperium, które w największym okresie swojego rozkwitu rozciągało się od Zatoki Perskiej do Morza Śródziemnego. Ślady tej cywilizacji to jedne z największych atrakcji turystycznych Iranu. Ten kraj ma jednak znacznie więcej do zaoferowania.

Turystyka w Iranie

Turystyka w Iranie jest jedną z najdynamiczniej rozwijających się gałęzi gospodarki, a rząd tego kraju coraz śmielej zachęca gości z zagranicy do odwiedzin. Chwali się zarówno bogactwem kultury, jak i zapierającymi dech w piersiach widokami. Przekłada się to na rosnący - niemal z roku na rok - ruch turystyczny. Według Światowej Organizacji Turystyki Narodów Zjednoczonych (UNWTO – United Nations World Tourism Organisation), w 2018 roku Iran odwiedziło 7 milionów 295 tysięcy turystów i był to wzrost w stosunku do 2017 roku o 49%⁽¹⁾ . Dane te opublikowano w raporcie International Tourism Highlights 2019.

Ten sam dokument mówi także o tym, że wspomniana liczba turystów wynosi ponad 2% wszystkich osób, które odwiedzają Azję. Zostawiają oni w Iranie w sumie 4,4 miliarda dolarów – statystycznie więc każdy turysta wydaje około 600 dolarów.

Iran to kraj zdecydowanie warty zobaczenia i doświadczenia, ale każdy, kto zdecyduje się tam pojechać, musi pamiętać o kilku istotnych kwestiach. Najważniejsza z nich to wiza. Procedura otrzymania możliwości wjazdu do kraju może być dość uciążliwa, co wprost przyznają irańskie władze na oficjalnej stronie turystycznej kraju ⁽²⁾. Zaledwie kilkanaście państw na świecie cieszy się przywilejem możliwości wjazdu do Iranu bez wizy. Polacy, którzy chcieliby odwiedzić ten kraj, powinni starać się o wizę turystyczną. Teoretycznie można ją otrzymać na kilku międzynarodowych lotniskach w Iranie, ale uprzednio trzeba złożyć elektroniczny wniosek za pośrednictwem serwisu internetowego ⁽³⁾. W praktyce może okazać się, że urzędnik graniczny nie wyda wizy.

O wiele lepszym pomysłem jest wyrobienie wizy przed wyjazdem w ambasadzie Iranu w Polsce ⁽⁴⁾. Warto zrobić to z pewnym wyprzedzeniem, bo procedura trwać może nawet do dwóch miesięcy – zwłaszcza w gorącym okresie turystycznym. Warunkiem otrzymania wizy jest posiadanie paszportu ważnego co najmniej 90 dni oraz uiszczenie odpowiedniej opłaty. Trzeba też pamiętać, że Iran z powodu napiętych stosunków dyplomatycznych z Izraelem może nie wydać wizy osobie, która ma w paszporcie pieczątkę lub wizę tego kraju sprzed co najmniej roku. Obywatele Izraela natomiast w ogóle nie mogą starać się o możliwość wjazdu. Turystyczna wiza irańska ważna jest przez miesiąc.

Przed wyjazdem do Iranu warto też zapoznać się z informacjami dla Polaków wybierających się do tego kraju na stronie Ministerstwa Spraw Zagranicznych. Znajdują się tam najważniejsze informacje oraz ostrzeżenia dla podróżnych ⁽⁵⁾. Na miejscu można liczyć natomiast na wsparcie Polskiej Ambasady w Teheranie⁽⁶⁾, z którą można kontaktować się zarówno telefonicznie, jak i mailowo. Warto zapoznać się także z informacjami dotyczącymi irańskich obyczajów, a także przedmiotów zakazanych w tym kraju i niedopuszczonych do wwiezienia na jego teren⁽⁷⁾ .

Iran- historia

Pierwszym państwem na terenie dzisiejszego Iranu był Elam ze stolicą w Suzie. Początki tej cywilizacji sięgają 3400 r. p.n.e. – wtedy najprawdopodobniej zaczęły powstawać pierwsze elamickie miasta. W VII w. p.n.e. Elam został włączony do Persji. Do największego rozkwitu imperium doszło za panowania dynastii Achemenidów, z której wywodzili się władcy, tacy jak Cyrus I czy Dariusz Wielki. Persja rozciągała się wówczas od Zatoki Perskiej aż do wybrzeży Morza Śródziemnego. W IV w. p.n.e. Persja została pokonana przez Aleksandra Wielkiego, który podbił jej całe terytorium wraz z najdalszymi wschodnimi prowincjami. Po jego śmierci królem na Bliskim Wschodzie został Seleukos, założyciel dynastii Seleukidów. Jego królestwo podobnie jak inne monarchie hellenistycznie szybko się jednak rozpadło. Wschodnie prowincje zajęli Partowie, natomiast Azja Mniejsza i Syria zostały wchłonięte przez Cesarstwo Rzymskie w I w. p.n.e.

W IV w. n.e. na terenie dzisiejszego Iranu rozprzestrzeniło się chrześcijaństwo, był to jednak kościół całkowicie odrębny od Rzymu i Bizancjum. Chrześcijanie w Persji nigdy nie zdominowali też rodzimego zoroastryzmu. Kres obydwu wierzeniom położyły najazdy arabskie i pojawienie się Islamu – w VIII w. większość Persów była już muzułmanami. Arabowie nie byli jednak w stanie narzucić im swojego języka i kultury. Mieszkańcy tego regionu po dziś dzień posługują się językiem perskim zapisanym jedynie arabskim alfabetem.

XIII i XIV w. to czas katastrofalnych w skutkach najazdów mongolskich. Persja, w zbliżonym do współczesnego Iranu kształcie, odzyskała niepodległość dopiero w XVI w. Wtedy również oficjalną państwową religią stał się Islam w szyickiej wersji. W XIX w. o wpływy w Persji zaczęła rywalizować Rosja i Wielka Brytania. Persji udało zachować niepodległość kosztem strat terytorialnych i stopniowego uzależniania się od wpływu europejskich mocarstw. Rosja zadowoliła się przejęciem Zakaukazia, Wielka Brytania dostała natomiast koncesję na wydobycie ropy naftowej, budowę sieci telegraficznej i poczty.

Po I Wojnie Światowej i Rewolucji Październikowej Bolszewicy próbowali ogłosić Iran radziecką republiką, ale na skutek wspieranego przez Brytyjczyków puczu wojskowego, byli zmuszeni się wycofać. W 1935 r. wraz z liberalnymi reformami wprowadzono nową nazwę dla intensywnie modernizującego się państwa – Iran.

W czasie II wojny światowej na terenie Iranu stacjonowały wojska alianckie. Sprzymierzeni Brytyjczycy i Rosjanie doprowadzi do osadzenia na tronie Mohammada Reza Pahlawiego, który pozostał szachem Iranu aż do 1979 r., kiedy to przeciwna liberalnym rządom Rada Rewolucyjna zmusiła go do opuszczenia kraju i utworzyła opartą na prawie szariatu Islamską Republikę Iranu. Nowy rząd zerwał stosunki dyplomatyczne z Izraelem i RPA. W Iraku usiłował natomiast szerzyć rewolucyjne idee, co było jedną z przyczyn wybuchu wojny irańsko-irackiej, która trwała od 1980 do 1988 r.

Ostatnimi laty Iran coraz bardziej otwiera się na świat. W 2015 r. prezydent Hasad Rouhani podpisał międzynarodowe porozumienie z USA, Rosją, Wielką Brytanią,Francją, Chinami i Niemcami, które zniosło sankcje gospodarcze nałożone na Iran w zamian za zgodę na kontrolę irańskiego programu rozwoju broni nuklearnej.

Iran- geografia

Iran praktycznie ze wszystkich stron otoczony jest przez łańcuchy górskie. Od Turcji i Iraku oddzielają go Góry Kurdystańskie i Góry Zagros, a od Pakistanu i Afganistanu Góry Wschodnioirańskie. Wzdłuż wybrzeża Morza Kaspijskiego rozciąga się natomiast pasmo Elbrus – to w tym paśmie znajduje się najwyższy szczyt górski Iranu – Demawend (5610 m n.p.m.), będący w rzeczywistości drzemiącym wulkanem. Tereny nizinne w Iranie ograniczają się do wybrzeży Morza Kaspijskiego i Zatoki Perskiej oraz pogranicza z Irakiem (w Iranie leży niewielki fragment Niziny Mezopotamskiej).

Sieć rzeczna w Iranie najlepiej rozwinięta jest w południowo-zachodniej części kraju. Przepływa tamtędy najdłuższa rzeka Iranu Karun, będąca dopływem Szatt al-Arab, wraz z którą wpada do zatoki Perskiej. Inne stałe rzeki w Iranie to Dijala i Mały Zab (dopływy Tygrysu) oraz Ghezel Ouran, która znajduje ujście w Morzu Kaspijskim. Wszystkie wspomniane rzeki mają swoje źródła w Górach Zagros. Leżąca dalej na wschód Wyżyna Irańska to w większości obszar bezodpływowy. Występują tam jedynie nieliczne rzeki okresowe. W centralnej części wyżyny znajdują się dwie duże pustynie – Wielka Pustynia Słona i Pustynia Lota. Największym jeziorem Iranu jest położone w zagłębieniu tektonicznym jezioro Urmia. Niestety jego powierzchnia systematycznie się zmniejsza, obecnie stanowi zaledwie 10% pierwotnie zajmowanego terenu.

Fauna i Flora

Zaledwie 10% całej powierzchni Iranu jest zalesiona. Lasy koncentrują się przede wszystkim na wybrzeżu Morza Kaspijskiego, gdzie rosną cyprysy, wiązy i dęby oraz w Górach Zagros – te z kolei są porośnięte przez dęby, klony i drzewa czeremchy. Bogate w roślinność są także północne stoki Gór Elbrus – można tam się natknąć dęby, buki i graby. W pozostałej części kraju występuje uboga roślinność stepowa i pustynna.

Iran jest jedynym krajem azjatyckim, gdzie występują jeszcze gepardy. Są one nieco mniejsze od swoich afrykańskich kuzynów. Żyją głównie na stepach i terenach pustynnych. Poza gepardami na pustyniach można spotkać gazele, osły azjatyckie, szakale i rysie stepowe. W górach na północy kraju żyją natomiast jelenie, sarny, dziki oraz niedźwiedzie brunatne i rysie.

Klimat Iranu

Iran to bardzo duży kraj, dlatego klimat jest tam mocno zróżnicowany. Najgoręcej jest na południu – ta część kraju leży w strefie klimatu zwrotnikowego. Latem temperatury sięgają tam nawet 50°C, zimą wahają się w okolicach 20°C, noce są jednak znacznie chłodniejsze. Irańskim biegunem zimna jest wybrzeże Morza Kaspijskiego. W miastach takich jak Tabriz temperatura zimą waha się w okolicach 0°C. Jeszcze chłodniej jest w górach, gdzie w czasie zimowych miesięcy utrzymuje się śnieg. Najcieplejszym miesiącem w tym regionie jest sierpień – średnia dzienna temperatura to wówczas 27°C. Na pustyniach w środkowej części kraju jest bardzo sucho. Opady czasami nie występują tam nawet przez kilka lat. Latem, podobnie jak na wybrzeżu, temperatury w dzień sięgają 50°C, w nocy powietrze ochładza się do kilkunastu stopni. Zimą, w nocy często występują przymrozki, ale w dzień jest dość ciepło.

Ludność

Persowie stanowią obecnie ok. 51% wszystkich mieszkańców Iranu. Druga połowa społeczeństwa to wieloetniczna grupa irańska, na którą składają się Kurdowie (7% społeczeństwa), Lurowie, Bachtiarowie, Mazandaranie i Gilanie. Oprócz nich na terenie kraju żyją Azerbejdżanie, Turkmeni i Arabowie.

Irańczycy to przede wszystkim ludzie młodzi. Aż 70% całego społeczeństwa stanowią osoby, które nie ukończyły jeszcze 35 lat. Oficjalnym językiem w Iranie jest język perski. Porozumiewanie się po angielsku (zwłaszcza wśród wspomnianej wcześniej grupy) nie powinno stanowić jednak problemu.

Obyczaje

Zarówno mieszkańcy Iranu jak i turyści muszą się dostosować do obowiązujących w całym kraju norm obyczajowych. Oznacza to, że wszystkie kobiety, udające się z wizytą do Iranu, muszą zasłaniać nogi, dekolt, ręce oraz włosy. Hijab nie musi być jednak szczelnie owinięty wokół głowy. Iranki często upinają chustę na wysoko upiętych włosach, tak aby wystawały spod niej luźne kosmyki. Czador (szczelna zasłona na całe ciało) jest obowiązkowy jedynie w meczetach. W przypadku mężczyzn zabronione jest noszenie krótkich spodenek i zdejmowanie koszulek w miejscach publicznych (nawet na plaży, poza miejscami wyznaczonymi do pływania). = Iran jest jednak krajem bezpiecznym, a jego mieszkańcy są bardzo tolerancyjni i uprzejmi dla turystów. To, co oprócz ubioru, może zaskoczyć europejczyka w ich zachowaniu to sposób, w jaki jadają posiłki. Nawet jeśli w domu znajdują się typowo europejskie meble, jada się zawsze na podłodze. Choć to zakazane, zdarza się, że rodzinnym kolacjom towarzyszy alkohol. W czasie pobytu lepiej wstrzymać się jednak z piciem napojów wysokoprocentowych.

Religia

Iran to państwo wyznaniowe. Religią państwową jest islam szyicki, który wyznaje 99% społeczeństwa. Pozostały odsetek stanowią Ormianie – szyicki rząd nie stosuje jednak żadnych opresji wobec mniejszości chrześcijańskiej. Zwyczaje związane z religią mają wpływ na niemal wszystkie dziedziny życia. Zabronione jest picie alkoholu i podawanie ręki obcej osobie płci przeciwnej. Segregacja ze względu na płeć występuje niemal we wszystkich miejscach publicznych, nawet w komunikacji miejskiej. W trakcie Ramadanu (świętego miesiąca muzułmanów) w całym kraju obowiązuje ścisły post, podczas którego muzułmanie nie mogą nic jeść, ani pić od wschodu do zachodu słońca.

Obowiązkowym punktem zwiedzania Iranu są ślady perskiego imperium. Najwięcej tego typu skarbów kryje Persepolis i Naksz-e Rostam, gdzie można podziwiać wykute w skale grobowce starożytnych władców Persji.
Pobytu w Iranie nie można sobie wyobrazić bez wizyty na pustyni. Szczególnie interesująca jest pod tym względem wyspa Keszm nad Zatoką Perską. Tamtejsze kosmiczne krajobrazy zachwycą każdego przybysza. Najsłynniejszą częścią wyspy jest bez wątpienia kanion Chahkooh. Po rzece, która dawniej płynęła na jego dnie, dziś praktycznie nie ma śladu. Woda wyżłobiła jednak w skałach tak fantazyjne kształty, że aż trudno jest uwierzyć, że to dzieło wyłącznie matki natury. Trekking w takim miejscu na pewno będzie niesamowitym doświadczeniem. Wszyscy miłośnicy wspinaczki górskiej powinni się udać także w Góry Zagros, gdzie można podziwiać liczne malownicze przełęcze (np. słynne Perskie Wrota, gdzie Aleksander Macedoński rozgromił wojska Dariusza III) i wodospady. Jedyną w swoim rodzaju atrakcją Iranu jest także Ali Sadr, czyli największa wodna jaskinia na świecie. Zwiedza się ją na rowerku wodnym. Na udostępnionej turystom trasie można podziwiać stalaktyty, stalagmity i prehistoryczne rysunki skalne.

^{(1) https://www.e-unwto.org/doi/pdf/10.18111/9789284421152
(2) https://www.visitiran.ir/practical-information
(3) https://evisatraveller.mfa.ir/en/request/
(4) http://en.warsaw.mfa.ir/
(5) https://www.gov.pl/web/dyplomacja/iran
(6) https://teheran.msz.gov.pl/pl//ambasada/lokalizacja/
(7) https://www.visitiran.ir/}